Қашқадарёлик Ғуломжоннинг ҳикояси қуйидагича.
Бундан 15 йил аввал Чилонзор туманининг 25-мавзесида яшайдиган Ира опага ёндош квартирани ижарага олиб, кўчиб келгандим. Ира опа кўп йиллар бир ташкилотда ҳисобчи бўлиб ишлаган, нафақадаги 75 ёшлар чамаси кекса аёл эди. Бир нафар қизи Москвада яшар эди, Ира опа у билан фақат телефон орқали гаплашар эди. Рости, ўзимиз ота-онамникига ҳар ойда бир бориб турсак-да, 9 фарзанднинг бири бўлсам-да, уйга бир ой боролмай қолсам, ота-онам соғиндик, дея гина қилиб қўнғироқ қилар, ўзимнинг ҳам виждоним қийналарди. Ҳар куни хотинимга Ира опаникига, албатта, бир коса овқат олиб чиқ, дея тайинлардим. Бошида Ира опа ҳайрон бўлиб, олмабди. Кейин келинингиз бунинг урф-одат эканини айтгач, раҳмат айтиб оладиган бўлди. Кейинчалик, хотиним билан Ира опа она-боладек бўлиб кетишди.
Энг ачинарлиси, Ира опанинг қизи энди умуман қўнғироқ ҳам қилмай қўйди. Байрам ва туғилган кунида смс-хабар юбориб қўя қоларди. Ира опа, келинингиз айтишича, гапира туриб юм-юм йиғлар экан. 90 ёшга яқинлашганда Ира опа ҳар гапида “квартирамни сизларга қолдираман, Надядан менга нима фойда? Невараларимга ҳам керакмасман. Эртага ўлиб қолсам, ким кўмади? У ҳатто мени кўмишигаям ишонмайман” деяр эди. Келинингиз овутса, қўл силтаб “қўй, ўша худосиз фарзанднинг тарафини олма, қаттиқ хафаман” дер экан. Мен хотинимга “она-да, хафа бўлганида айтаверади, эртага Надя опа келса, кечириб юборади” дер эдим. Бир куни кечқурун ишдан келсам, хотиним Ира опа мени чақираётганини айтди. Кирдим. Озиб, кичкина бўлиб қолган кекса аёл мени кўриб йиғлаб юборди.
— Ўлимим яқинлашиб қолди, Ғулом, — деди у хўрсиниб. – Энди ўзинг кўмасан. Надяга қўнғироқ қилдим. Бўлмағур гаплар билан миямни айнитма, деб қўйиб қўйди гўшакни. Демак, у келмайди. Уйимни сенга васият қилдим. Уй-жойим сеники. Фақат мени динимиз талаб қилган урфларга кўра кўмгин…
Ҳақиқатан ҳам шундан 15 кунча ўтиб, Ира опа вафот этди. Хотиним билан уни болаларидек сўнгги йўлга кузатдик. Маҳалла-кўй келди, таъзиясини ўтказдик. Сўнгра Ира опанинг квартирасини таъмирлаб (20 йиллар чамаси таъмир қилинмаган), кўчиб чиқдик. Қўлимизда Ира опанинг қўлда ёзилган васиятномаси борку, деб таъмир пайтида серхаражат бўлганимиз учун нотариусга бормаган эдик.
Аммо, чучварани хом санаган эканмиз. Орадан уч ой ўтиб, Надя опанинг дугонасиман деб, бир маклер хотин келди. Надя опа уйни сотишни унга топширган экан. Сотиб, Москвага пулини юборармиш.
— Хоҳласаларинг сотиб олинглар, — деб бир дунё пул айтди тўловига. Мен унга васиятномани кўрсатдим. У кулиб юборди.
— Ҳеч ким кўрмаган уни ким ёзганини, қолаверса, нега фарзанди туриб, сенга қолдириши керак меросни? — дея мазах қилди у.
Орадан яна бир ойлар чамаси ўтди. Бир куни эшик тақиллаяпти. Чиқсам, бир бегона эркак турибди.
У менга қўлидаги ҳужжатларни кўрсатди, уйни сотиб олганини айтди. Надя опа 20 йил хабар олмаган онасининг қабрини ҳам бир маротаба бўлса-да зиёрат қилмай, Москвадан туриб уйни сотиб юборибди. Мана 1 йилдан ошди, судма суд юрибман, — дейди Ғуломжон.
Мария Васильевнанинг ҳикояси ундан-да қайғули. Онаси вафот этгач, Мария Васильевнага 2-хонали уй мерос бўлиб қолади. Орадан кўп ўтмасдан, ажрашиб кетган акасидан ҳам ҳадя сифатида яна бир 2-хонали уй қолади. Мария Васильевна кекса, 75 ёшларга кириб қолган. Болалари аллақачон бошқа давлат фуқароси, чақирса ҳам келмайди. Онаси ва акасига худойи (поминка) ўтказаётган куни, ўзи йигирма йиллар кўрмаган, аммо, шу шаҳарда ўқитувчи бўлиб ишлайдиган жияни ташриф буюради. Амма ва жиян меҳмонлар кетганидан кейин узоқ ўтиради. Жиян аммадан, энди шунча квартирани нима қиласиз, дея сўрайди. Сотишни маслаҳат беради. Сотиб, пулини банкка қўйилса, яхшигина фоиз олиш мумкин, бемалол яшайсиз, дея аврайди у кампирни. Қандай сотаман, деган саволига, аммасини “ўзим сотиб бераман” дея аврайди жиян.
Эртасига Мария Васильевна жияни билан нотариусга боришади ва меросни жияни манфаатига воз кечади.
Жияни билан бирга келган киши (кейинчалик билса, маклер экан), “Мария Васильевна, чўзиб ўтириб нима қиласиз, иккинчисиниям бира тўла Коляга ўтказиб қўя қолинг, бу ерга келиб юрасизми?” дея маслаҳат беради. Соддадил кампир иккинчи квартирани ҳам жияни манфаатига воз кечаётганида нотариус ундан қайта-қайта нима учун шундай қилаётганини сўраганини эслади. Аммо, жиянининг банкдан жарақ-жарақ фойда олиб, қолган умрини беминнат ўтказиши ҳақидаги гапини эслаб, кампир ўз хоҳиши билан жиянига ўтказаётганини айтади.
Ҳамма расмий томони бўлганидан кейин, орадан икки ой ўтади. Жияни Мария Васильевнага уй сотилмаётгани, яхши харидор топиш мушкуллигини айтиб ишонтириб юради. Кампир бир куни онасининг уйига келса, эшикнинг қулфи алмаштирилган. Маҳалла қўмитасига бориб, вакил олиб келади ва қулфни буздиради. Не кўз билан кўрсинки, уй ичи шип-шийдам, ичида мебел ва нарсаларнинг изи ҳам йўқ. Шу пайт чиққан қўшнилар Коля мебеллар ва эски-тускиларни арзон-гаровга пуллаб юборганини айтишади. Акасидан қолган уй ҳам аллақачон эгасини топиб кетган экан. Пулдан эса дарак йўқ.
— Нима қилишим керак? — дея йиғлаб келди Мария Васильевна. Қандай ёрдам беришга ҳайронман. Ҳужжатлар нотариал тасдиқланган. Мария Васильевнанинг ўзининг розилигида меросдан воз кечилган. Видео-аудиосиям бор. Судга мурожаат қилинса ҳам, ёрдам беришига кафолат йўқ. Энди фақат жиянига инсоф беришини Худодан сўрашдан бошқа иложи йўқ онахоннинг.
Шу ўринда, такрорлайман, бир ишга қўл урсангиз, қонуний қилинг. Кейинчалик нотариусни, судни ва бошқаларни “ўғрини тут…” дея додлаб юрмаслик учун.
Улуғбек Давронов,
ТДЮУ магистранти