Тил – бу ҳар бир халқнинг борлиги, бирлиги рамзларидан ҳисобланади. Давлат мазкур тилининг ривожланиши, унинг оммалашиши учун муайян ҳуқуқий механизмларни белгилайди. Hudud24.uz ўзбек тилининг давлат тили сифатидаги мақомини мустаҳкамлайдиган ҳуқуқий нормалар ҳақида маълумот беради.

1. Қонунчилик ҳужжатлари ўзбек тилида қабул қилинади.

Фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва уларга юклатилган мажбуриятлар, ундириладиган йиғимлар, тўловлар, солиқлар – буларнинг барчаси норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан белгиланади.

Шу сабабли ҳар бир норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг ўзбек тилида бўлиши бу энг муҳим талаблардан бири ҳисобланади.

Бундан ташқари давлат ҳокимияти ва бошқарув органларининг, ҳокимликларнинг бошқа ҳужжатлари (буйруқ, қарор, низом ва бошқалар) ўзбек тилида қабул қилиниши ва эълон қилиниши лозим.

Бу ҳужжатларнинг таржималари бошқа тилларда ҳам эълон қилиниши мумкин.

2. Давлат ташкилотида ҳам, хусусий ташкилотда ҳам иш юритиш ўзбек тилида бўлиши лозим.

Қонунчиликда корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва жамоат бирлашмаларида иш юритиш, ҳисоб-китоб, статистика ва молия ҳужжатлари ўзбек тилида юритилиши мустаҳкамланган.

Ушбу нормада ўзбек тилида иш юритишга оид талаб фақат давлат корхоналари учун эмас, балки ҳар қандай ташкилотда, у тадбиркор бўладими ёки нодавлат нотижорат ташкилотими, уларнинг ҳар бирида ўзбек тилида иш юритиш кераклиги белгиланган.

Ишловчиларининг кўпчилиги ўзбек тилини билмайдиган жамоаларда эса ўзбек тили билан бир қаторда бошқа тилларда ҳам иш юритиш амалга оширилиши мумкин.

Шунингдек, турли йиғилишлар, жумладан Қонунчилик палатаси ва Сенат йиғилишлари ҳам ўзбек тилида бўлиши керак.

3. Судда ишлар ўзбек тилида юритилади.

Судлов ишларини юритиш ўзбек тилида ёки ўша жойдаги кўпчилик аҳоли тилида олиб борилади. Суд иши юритилаётган тилни билмайдиганлар учун таржимон ёлланади.

Нотариал ҳаракатлар, фуқаролик ҳолатини қайд этувчи ҳужжатлар ҳам ўзбек тилида расмийлаштирилади.

Мазкур ҳужжатлар заруратга кўра бошқа тилларда (таржимаси) берилиши ҳам мумкин.

4. Ҳар қандай эълон, товарлардаги матнлар ҳам ўзбек тилида бўлиши керак.

Лавҳалар, эълонлар, нархномалар ва бошқа кўргазмали ҳамда оғзаки ахборот матнлари, корхоналарда ишлаб чиқариладиган маҳсулотлардаги ёрлиқлар, йўриқномалар, этикеткалар, географик объектларнинг номлари, телевидение ва радио эшиттиришлари, ноширлик фаолияти, почта-телеграф жўнатмалари, муассасалар, ташкилотлар ва жамоат бирлашмалари муҳрлари, тамғалари, иш қоғозларининг матнлари ўзбек тилида бўлиши керак.

Мазкур маълумотлар заруратга кўра бошқа тилларда берилиши ҳам мумкин.

5. Давлат хизматига кириш учун ўзбек тилини билиш шарт.

Давлат фуқаролик хизматига, яъни вазирликлар, агентликлар, қўмита ва бошқаларга ишга кириш шартларидан бири ўзбек тилини билиш ҳисобланади.

6. Рекламалар ўзбек тилида берилиши керак.

Ўзбекистон ҳудудидаги рекламалар ўзбек тилида тарқатилади. Бу дегани реклама қилинаётган маҳсулот Ўзбекистонда ишлаб чиқариладими ёки чет элдами, унинг рекламаси ўзбек тилида бўлиши керак.

Реклама мазмунининг бошқа тилдаги таржимаси берилиши мумкин, таржима ҳам қуйидаги талабларга мувофиқ бўлиши керак:

таржима матни унинг ўзбек тилидаги асосий маъносини бузиб кўрсатмаслиги керак;

таржима матни ўзбек тилидаги реклама матнининг пастки қисмида горизонтал ҳолда жойлаштирилиши ва умумий реклама майдонининг қирқ фоизидан ошмаслиги керак;

таржима матни ҳарфининг ўлчами ўзбек тилидаги реклама матни ҳарфининг ўлчамидан кичик бўлиши керак.

7. Давлат тилини менсимаслик учун жавобгарлик мавжуд.

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 42-моддасига кўра давлат тили, яъни ўзбек тилини менсимаслик БҲМнинг 1 бараваридан 2 бараваригача жарима солишга сабаб бўлади.

Эслатма, Ўзбек тилига давлат тили мақомининг берилиши республика ҳудудида яшовчи миллат ва элатларнинг ўз она тилини қўллашдан иборат конституциявий ҳуқуқларига монелик қилмайди.

Дилмурод Ражабоев,

Hudud24.uz колумнисти