Кишиларнинг моддий ва маънавий эҳтиёжлари орасида турар-жойга бўлган эҳтиёж энг биринчи ва асосий эҳтиёжлардан бири ҳисобланади. Зеро, турар-жойга нисбатан эҳтиёжи қондирилмасдан туриб инсон хотиржам ҳаёт кечириш ва ўзини эркин ҳис қилиш имкониятига эга бўлмайди.

Жамиятда бозор муносабатлари ўрин топиши натижасида, кишилардаги боқимандалик туйғуси барҳам топа бошлаши билан биргаликда, давлатга тегишли бўлган турар-жой биноларининг катта қисми хусусийлаштирилди. Қурилиш соҳаси замон талаблари даражасида ривожланди ва ушбу соҳада рақобат муҳтини вужудга келди. Бунинг натижасида бугунги кунга келиб, давлатимиз фуқароларининг кўп қаватли уй-жойларда яшайдиган қисми ортди. Бу эса кўп қаватли уй-жойларда истиқомат қиладиган фуқароларнинг ҳуқуқларини таъминлашни янги босқичга олиб чиқишни тақозо этди. Шу муносабат билан 2019 йил 7 ноябрда Ўзбекистон Республикасининг “Кўп квартирали уйларни бошқариш тўғрисида”ги ЎРҚ-581-сонли Қонуни қабул қилинди. Ушбу Қонун билан кўп квартирали уйларда яшовчи шахсларнинг бир нечта ҳуқуқ ва мажбуриятлари белгиланди. Ушбу норматив ҳужжатга асосланиб, кўп квартирали уйларда яшовчи фуқаролар билиши лозим бўлган маълумотларни келтириб ўтамиз.

1. Қандай уйлар кўп квартирали уйлар ҳисобланди?

Кўп квартирали уй — бу кўп квартирали уйга туташ ер участкасига ёхуд бундай уйдаги умумий фойдаланиладиган жойларга мустақил чиқиш йўлакларига эга бўлган икки ва ундан ортиқ квартиралар мажмуидир. Кўп квартирали уй улушли мулк ҳуқуқи асосида жойларнинг мулкдорларига тегишли бўлган умумий мулк элементларини ўз ичига олади.

2. Умумий бошқарувнинг мавжудлиги.

Ўзбекистон Республикасининг “Кўп квартирали уйларни бошқариш тўғрисида”ги Қонунига кўра кўп квартирали уйлар 3 хил йўл билан бошқарилади. Булар қуйидагилар:

1) бевосита жойларнинг мулкдорлари томонидан бевосита бошқариш;

2) юридик шахс бўлган бошқарувчи ташкилот томонидан ёки жисмоний шахс (якка тартибдаги тадбиркор) бўлган бошқарувчи томонидан шартнома асосида;

3) битта ёки зич жойлашган бир нечта кўп квартирали уйда турар жойларнинг ва яшаш учун мўлжалланмаган жойларнинг мулкдорларини бирлаштирувчи уй-жой мулкдорларининг ширкати бўлган нотижорат ташкилот.

Кўп квартирали уйни бошқариш усули кўп квартирали уйдаги жойлар мулкдорларининг умумий йиғилишида белгиланади ва бошқарув органи деб белгиланган ташкилот ёки шахс умумий мол-мулкни сақлаш, унинг техник ва санитария ҳолатини сақлаб туриш, унга хизмат кўрсатишни, таъмирлаш ҳамда ушбу мол-мулкни асраш мажбуриятини олади. Шунингдек, кўп квартирали уйни бошқариш органи мажбурий нормальарга мувофиқ, умумий мол-мулкни сақлаш бўйича амалга оширилмаслиги кўп квартирали уйга, одамларнинг ҳаётига, соғлиғига, шахсларнинг мол-мулкига ва атроф-муҳитга бевосита хавф туғдириши мумкин бўлган мажбурий тадбирларни ҳамда ишларни амалга оширади.

3. Кўп квартирали уйларда умумий мол-мулк

Кўп квартирали уйларда яшовчи фуқароларнинг барчаси фойдаланиши мумкин бўлган умумий мол-мулклар мавжуд бўлиб, ушбу мол-мулклар жойларнинг мулкдорларига умумий улушли мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлади. Умумий мол-мулкдан фойдаланиш ҳуқуқи жой мулкдорининг умумий мол-мулкдаги улушига боғлиқ бўлмайди.

Кўп квартирали уйдаги умумий мол-мулк деб қуйидагилар этироф этилади:

▪️ кўп квартирали уйдаги умумий жойлар, таянч ва тўсиқ конструкциялар, квартиралар оралиғидаги иҳоталанган (ўрама) пиллапоялар, зинапоялар, лифтлар, лифтнинг шахталари ҳамда бошқа шахталар, даҳлизлар, техник қаватлар, ертўлалар, чердаклар ва томлар, уй ичидаги муҳандислик тармоқлари ва коммуникатсияцлари, жойларнинг ташқарисида ёки ичида жойлашган ҳамда биттадан ортиқ жойга хизмат кўрсатадиган механик, электр, санитария-техника ускуналари ва қурилмалари ҳамда бошқа ускуна ва қурилмалар.

Умумий мол-мулкдан фойдаланиш чекланиши мумкин эмас.

4. Умумий мол-мулкдан фақат ўз манфаатлари учун фойдаланилгани учун тўловларнинг мавжудлиги.

Ўзбекистон Республикаси “Кўп квартирали уйларни бошқариш тўғрисида”ги Қонунининг 13-моддасига кўра, умумий мол-мулкнинг айрим қисмларидан фақат ўз манфаатлари учун фойдаланувчи жой мулкдори жойлар мулкдорларининг умумий йиғилиши қарорида белгиланган миқдорда умумий мулкни сақлаш учун ҳақ тўлаши лозимлиги белгиланган. Маслан кўп квартирали уйда яшовчи фуқаро Каримов бинонинг ертўласида спорт мажмуасини ташкил этди ва бунинг учун кўп квартирали уйни бошқариш органига ҳақ тўлайди.

5. Кўп квартирали уйда яшовчи фуқаронинг бошқарувдаги ҳуқуқлари

Кўп квартирали уйдаги жойга нисбатан мулк ҳуқуқига эга бўлган фуқаро кўп квартирали уйдаги турар жойнинг мулкдори ҳисобланди ва қуйидаги ҳуқуқларга эга:

▪️ умумий мол-мулкни бошқаришда иштирок этиш, кўп квартирали уйни бошқариш органининг фаолияти тўғрисида ахборот олиш;

▪️ кўп квартирали уйни бошқариш органининг фаолияти тўғрисида ҳисобот олиш;

▪️ кўп квартирали уйни бошқариш органига кўп квартирали уйни бошқариш бўйича таклифлар тақдим этиш;

▪️ жойнинг белгиланган мақсадига мувофиқ ўзига мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган жойга эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш;

▪️ ўзига мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган жойни ижара шартномаси, бепул фойдаланиш шартномаси асосида ёки бошқа қонуний асосда эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш учун бошқа шахсга бериш.

Хулоса

Кўп квартирали уйларда яшовчи фуқаролар қонуний ҳуқуқ ва мажбуриятларини билиши, кўп квартирали уйларнинг сифатли сақланишига, кўрсатиладиган хизматларнинг самарали ташкил этилишига, умумий мулкнинг санитар-гигиеник жиҳатдан сақланишига ва энг муҳими яшаш шароитлари яхши бўлган уйларда яшашига сабаб бўлади.