Марказий сайлов комиссияси шу йилнинг октябрь ойидаги Президент сайлови Харажатлар сметасини — 300 миллиард сўм этиб тасдиқлади. Унга кўра, сиёсий партияларнинг ташвиқот ва тарғиботи учун 15 млрд 486 миллион сўм ажратилган, ҳар бир номзодга эса  3 миллиард 97 миллион сўмдан харажат тўғри келмоқда. Бундан ташқари, сайлов жараёнида коронавирусга қарши кураш учун 11,5 миллиард сўм сарфлаш ҳам режалаштирилган. Бу миқдор камми ёки кўп? Сайлов жараёнини сифатли ва шаффоф ўтказиш учун ажратилаётган пуллар салмоғини бошқа давлатлар билан солиштириш мумкин. Интернет тармоғидаги очиқ маълумотларга асосланадиган бўлсак, 2020 йилда АҚШда ўтказилган сайлов кампанияси олдингиларига нисбатан жуда катта миқдорда, яъни 14 миллиард долларга тушган. 2018 йил Россия Федерациясида бўлиб ўтган Президентлик сайловига давлат бюджетидан 300 миллион доллардан ошиқ пул ажратилган. Ён қўшнимиз Қозоғистонда 2019 йил бўлиб ўтган шу турдаги сайловга 9,4 миллиард тенга (яъни, 23 млн атрофида) маблағ сарфланган эди. Албатта, миқдор сайловчилар сони ва давлатнинг ижтимоий-иқтисодий кўрсаткичларига қараб турлича бўлиши табиий ҳол. Ўзбекистонда эса ажратилган сумма тахминан 28 миллион долларни ташкил этади ва 33 миллион аҳолига эга давлатимиз учун нормал ҳолат. Ажратилган мазкур маблағлар шахсий манфаатлар учун ишлатилмайди, албатта. Бу миқдор сайлов билан боғлиқ юзлаб ташкилий масалаларга сарфланади. Бунинг ичида турли учрашувлар, сайловга тайёргарлик жараёнлари, унга жалб этилган минглаб фуқароларнинг иш ҳақи ва бошқа таъминоти, хизмат кўрсатувчиларга ойлик кўринишида етиб боради. Округ ва участка сайлов комиссиялари учун ажратилаётган  маблағларнинг 80 фоиздан кўпроғи мазкур комиссиялар аъзоларининг иш ҳақи, компенсация ҳамда ягона ижтимоий тўловлар учун сарфланади. Улар орқали сартарошларга, дехқонларга ва бошқаларга ўтади. Бу иқтисодиётни ичида товар ва хизматларга бўлган талабни ортириш орқали уни харакатга келтириш учун ҳам керак. Бундан ташқари, Президент сайлови бўйича 14 та округ сайлов комиссияси ва 10 800 га яқин участка сайлов комиссиясилари ташкил этилади ва уларнинг ҳар бири асосан қуйидаги харажатларга сарф қилинади:

• барча комиссия аъзоларининг иш ҳақи;
• ягона ижтимоий тўловлар;
• хизмат сафари ва фельдъегерлик хизмати харажатлари;
• сайлов бюллетенлари ва таклифномаларни сайлов участкаларигача етказиб беришни ташкил этиш учун транспорт харажатлари;
• шаҳарлараро телефон алоқаси;
• сайлов комиссияларига пешлавҳа ва ахборот стендлари тайёрлаш харажатлари;
• сайлов округларида такрорий овоз бериш жараёнларини молиялаштиришга сарфланади.

Комиссия аъзолари округ ва участка сайлов комиссиялари учун ажратилаётган маблағларнинг қарийб 80 фоиздан ортиғи иш ҳақи ва компенсация ҳамда ягона ижтимоий тўловлар учун сарфланади. Шунингдек, мазкур комиссиялар фаолияти давомида АКТдан фойдаланиш, интернетга узлуксиз уланиш ва алоқа воситаларидан фойдаланишни таъминлашга — 20 миллиард сўм йўналтирилади. Бундан ташқари, сайловга оид босма материаллари ва сайлов ташвиқотига оид ахборот ва маълумотларни чоп этиш учун қарийб 14 миллиард сўм ажратилади. «Сайловга кўп маблағ ажратиш шартми? Камтарона ўтказсак бўлмайдими?», —  деб сўрайдиганлар ҳам бор. Аввало, сайловга кўплаб хорижий давлатлардан кузатувчилар ташриф буюради. Уларнинг аксарияти нуфузли академик ва эксперт доиралардан, шу баҳонада улар мамлакатнинг иқтисодий барқарорлиги ва ишбилармонлик муҳитига ҳам баҳо берилади. Шу нуқтаи назаридан ОАВ ва кузатувчиларга шароитлар яратиб берилмаса, шаффофлик таъминланмаса ёки айтайлик номзодлар ва уларнинг командасига фаол сайлов кампаниясини ўтказишга маблағлар ажратилмаса, ушбу сайловларнинг легитимлиги ва тан олиш масалалари мураккаблашиб кетади. Шунингдек, сайловга ажратилган маблағларнинг сарфланиши юзасидан сайлов якунлари эълон қилингандан сўнг белгиланган муддатларда Марказий сайлов комиссиясининг веб сайти орқали ва ижтимоий тармоқларида ҳисоботи ёритиб берилади. Камолиддин Мавланов, ТДЮУ  Жиноят-процессуал ҳуқуқи кафедраси ўқитувчиси