Ажрашиш — оиладаги муносабатлар бузилиб, никоҳнинг расман бекор қилинишидир. Бу жуда масъулиятли қарор бўлиб, жамиятнинг ижтимоий тартибини сақлаш ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишда муҳим роль ўйнайди. Ота-она ва фарзандлар ўртасидаги муносабатлар, алимент тўлаш, ижтимоий ва иқтисодий шартлар каби масалалар ажрашиш жараёнида кўп муҳокама қилинади. Ўзбекистон Республикасининг оилавий қонунчилиги ажрашишни ва у билан боғлиқ қонунчиликни тартибга солади.

1. Ажрашишнинг қонун тартиби

Ўзбекистон Республикасининг Оила тўғрисидаги қонун ва Фуқаролик кодекси оилавий муносабатлар ва ажрашиш жараёнини тартибга солади. Ажрашиш, агар никоҳдаги шахслар ўртасидаги зиддиятлар ва муносабатлар сақлаб қола олишга қодир бўлмаса, оилавий суд томонидан амалга оширилади.

2. Ажрашиш учун сабаблар
Ота-она ёки никоҳдаги шахслар ўртасидаги зиддиятлар ёки жисмоний, ахлоқий ёки ижтимоий асослар ажрашишга сабаб бўлиши мумкин. Шунингдек, оилавий ёки иқтисодий муаммолар, шубҳали муносабатлар, ҳуқуқбузарликлар, зўравонлик каби омиллар ажрашишга олиб келади.

3. Ажрашишда ота-оналарнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари
Ота-она ажрашиш жараёнида фарзандларининг манфаатларини эътиборга олиши зарур. Ажрашиш бўйича суд қарор қилганида, фарзандларнинг ижтимоий, психологик ва моддий манфаатлари асосий шарт сифатида қаралади. Шунингдек, алимент тўлаш ва фарзандларнинг таълимига ёрдам бериш масалалари ҳам кўриб чиқилади.

4. Ажрашиш жараёни

Ажрашиш жараёни суд томонидан тартибга солинади. Бу жараёнда бир қатор қадамлар амалга оширилади:

5. Ажрашиш аризаси
Никоҳни бекор қилиш учун ота-она ёки никоҳдаги шахслар судга ариза топширишлари керак. Аризада ажрашишнинг сабаблари, фарзандлар билан боғлиқ масалалар ва алимент тўлаш ҳақидаги фикрлар келтирилади. Агар тарафлар орасида келишувга эришилса, ажрашиш оддий тартибда амалга оширилади.

6. Ажрашиш бўйича суд
Агар ариза берувчилар орасида келишув бўлмаса ёки бирор-бир тараф никоҳни бекор қилишга рози бўлмаса, суд қарор чиқаради. Суд аниқ ва холис равишда фарзандлар билан боғлиқ масалалар, алимент ва бошқа шароитларни кўриб чиқади. Шунда суд, фарзандларни кимга тарбияга бериш, алимент тўлаш миқдори, ҳаёт шароитлари ҳақида қарор чиқаради.

7. Алимент тўлаш
Ажрашишдан кейин алимент тўлаш масаласи муҳим аҳамиятга эга. Ота-она фарзандларининг эҳтиёжларини қондириш учун алимент тўлашга мажбур бўлади. Алимент тўлаш миқдори суд томонидан белгиланади ва ота-она ёки фарзандларнинг эҳтиёжлари ва уларнинг имкониятларига қараб белгиланади.

Ажрашиш ва фарзандлар

Ажрашиш жараёнида фарзандлар билан боғлиқ масалалар ҳам муҳим ўрин тутади. Ўзбекистонда ажрашиш вақтида фарзандларнинг ҳуқуқлари ҳимоя қилинади ва уларнинг манфаатлари эътиборга олинади.

Фарзандлар кимда қолади?
Суд ажрашиш ҳолатида фарзандларни кимга беришни ҳал қилади. Фарзандларнинг ёши, уларнинг психологик ҳолати ва ота-она билан боғлиқ алоқаларини ҳисобга олиш муҳимдир. Агар фарзандлар кичик ёшда бўлса, улар одатда аниларига берилади, лекин бу ҳолда ота-онага ёки фарзанднинг хоҳишларига қараб ўзгаришлар бўлиши мумкин.

Фарзандларга алимент тўлаш
Ота-она ажрашгандан сўнг, алимент тўлаш вазифаси белгилайди. Алимент тўлаш, фарзандлар учун моддий ёрдамни таъминлашга хизмат қилади. Алимент тўлаш миқдори ва шартлари суд томонидан аниқланади.

Фарзандларнинг ижтимоий ва ахлоқий ривожланиши
Ажрашиш ҳолатида фарзандлар ота-онадан бир хил даражада тарбия ва ғамхоʻрликка муҳтож. Суд ва ижтимоий хизматлар, фарзандларнинг ижтимоий ва ахлоқий ривожланишини таъминлашга ҳар томонлама ёрдам кўрсатади.

Ажрашишнинг ижтимоий ва психологик таъсири

Ажрашиш жамиятдаги барқарорликка ва оилавий муносабатларга таъсир кўрсатади. Бу жараённинг ижтимоий ва психологик таъсирлари ўта катта бўлиши мумкин, айниқса, фарзандлар учун.

Психологик таъсир
Ажрашиш фарзандларга кучли психологик таъсир кўрсатади. Ота-оналарнинг ажрашиши фарзандлар орасида ҳам бўшлиқ ва ноқулайликларни келтириб чиқаради. Шунинг учун, фарзандларнинг психологик ҳолатини эътиборга олиш ва уларни кутилган ўзгаришларга тайёрлаш муҳимдир.

Ижтимоий таъсир
Ажрашиш жамиятда ижтимоий эътиборни талаб этади. Ажрашган ота-оналар учун ижтимоий ёрдам ва қайта тикланиш имкониятлари зарур. Ҳукумат ва давлат ташкилотлари ижтимоий хизматлар орқали ажрашган ота-она ва фарзандларнинг ривожланишига ёрдам беришга мажбур.

Ажрашиш — бу жуда мураккаб ва жамиятда катта таъсир ўтказадиган жараёндир. Ўзбекистонда ажрашишнинг қонунга асосланган тартибга солиниши ота-она ва фарзандлар манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган. Ажрашиш жараёнида ота-она ва фарзандлар ўртасидаги муносабатлар, алимент тўлаш, фарзандларга тарбия бериш каби масалаларда адолатли қарорлар қабул қилиниши муҳимдир. Бу жараённинг ижтимоий ва психологик таъсирларини эътиборга олиш ва уларни тўғри йўлга қўйиш зарур.

Фаррух Халиков,
"Адолат" МҲАМ ходими