Божхонадан мамлакатга олиб кириладиган ёки мамлакатдан олиб чиқиладиган ашёлар назоратдан ўтказилиши, расмийлаштирилиши ҳақида биламиз. Лекин барча товар ашёлар ҳам нафақат ўтказилавермаслиги балки божхона назоратида йўқ қилиниши ҳақида кўпчилик билмаса керак. Ўзбекистон Республикасининг Божхона кодексининг 19-боби бевосита олиб ўтилувчи нарсалариниг йўқ қилиниши шартлари, сабабларига қаратилган. Йўқ қилиш божхона режими — бу товарлар, уларни экспорт ёки импорт қилиш даврида белгиланган шартлардан келиб чиқиб, божхона органлари томонидан назорат остида йўқ қилинадиган махсус божхона режими ҳисобланади. Ушбу режимнинг асосий мақсади — чет эл товарларини божхона тўловларини тўлашдан ва иқтисодий сиёсат чораларини қўллашдан холи ҳолда йўқ қилиш, шу билан бирга, уларни фойдаланиш учун яроқсиз ҳолга келтиришдир.

Йўқ қилиш божхона режимини татбиқ этиш шартлари

Йўқ қилиш божхона режимига товарларни жойлаштиришга мўлжалланган асосий талаблар шундан иборатки, товарлар тўлиқ фойдаланиш хоссаларини йўқотиши ва уларни дастлабки ҳолатда тиклаш ёки иқтисодий фойда учун қайта ишлаш мумкин бўлмаслиги керак. Агар товарларни қайта тиклаш ёки улардан фойдаланиш учун экономик усуллар мавжуд бўлса, бу товарлар йўқ қилиш божхона режимига жойлаштирилмайди.

Йўқ қилишга йўл қўйилмайдиган товарлар

Йўқ қилиш божхона режимига жойлаштирилмайдиган товарлар қаторида:

▪️ Маданий бойликлар.

▪️ Йўқ бўлиб кетиш хавфи остида турган ҳайвонлар ва ўсимликлар турлари, шунингдек, уларнинг қисмлари ва дериватлари, бундан эпидемиялар ва эпизоотияларнинг олдини олиш мақсадида йўқ қилиниши талаб қилинадиган ҳоллар мустасно.

Йўқ қилишнинг экологик ва инсон хавфсизлигига боғлиқ талаблари

Товарлар йўқ қилинганида, атроф-муҳитга зарар етказмаслик ва инсонларнинг ҳаётига хавф туғдирмаслик керак. Агар товарларни йўқ қилиш атроф-муҳитга ёки инсонларга хавф туғдирса, бундай йўқ қилишга йўл қўйилмайди.

Шунингдек, товарларни йўқ қилишга қўйилган энг муҳим талаблардан бири — божхона органи товарларни йўқ қилишни назорат қилиши мумкинлиги. Агар божхона органи товарларни амалда йўқ қилишни тасдиқлай олмаса, йўқ қилиш амалга оширилмайди.

Йўқ қилиш усуллари

Товарларни йўқ қилиш учун бир неча усуллар мавжуд. Бу усуллар қуйидагиларни қамраб олади:

1. Термик йўқ қилиш — товарларни иситиш ёки ёқиб ташлаш орқали йўқ қилиш.

2. Кимёвий йўқ қилиш — товарларни кимёвий таъсир орқали йўқ қилиш.

3. Механик йўқ қилиш — товарларни бузиш ёки тешиш орқали йўқ қилиш.

4. Шикастланиш — товарларни мўлжалланган мақсадда фойдаланиш имконияти қолдирмай, шикастлантириш.

Йўқ қилиш жараёни ва расмийлаштириш

Товарларни йўқ қилиш божхона режимига жойлаштириш учун, декларант божхона органига божхона юк декларациясини ва товарнинг кузатув ҳужжатларини тақдим этади. Товарни йўқ қилиш жараёнида, товарлар белгиланган жойга етказилиб, экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги давлат органининг хулосаси асосида йўқ қилинади.

Товарлар йўқ қилинганидан кейин, божхона органи томонидан йўқ қилиш далолатномаси тузилади ва унинг расмийлаштирилиши талаб этилади. Бу далолатнома товарларни йўқ қилишнинг ҳақиқий ва амалда амалга оширилганлигини тасдиқлайди.

Авария ва енгиб бўлмас куч оқибатлари

Агар товарлар авария ёки енгиб бўлмас куч таъсири натижасида йўқ бўлиб кетса ёки шикастланса, бу ҳолатда ҳам йўқ қилиш божхона режими қўлланилиши мумкин. Бундай ҳолатларда товарларни йўқ қилиш бўйича махсус хулосалар ва тадбирлар амалга оширилади.

Хулоса

Йўқ қилиш божхона режими товарлар ва товарлар билан боғлиқ ишларнинг божхона тўловларидан ва махсус иқтисодий сиёсат чораларидан озод бўлиб, уларни йўқ қилиш жараёнида атроф-муҳитга зарар етказмаслик ва инсонларнинг ҳаётига хавф туғдирмасликка кафолат бериш учун белгиланган. Бу жараёнда ҳар бир аниқ талаб ва механизмлар қўлланилиши зарур, бу эса товарлар ишлаб чиқариш ва экспорт-импорт жараёнларида янги босқични ташкил этади.