Ернинг ядроси ва мантия чегарасида, чуқур ер остида, қуёш нури ҳеч қачон кўрмайдиган улкан олтин хазиналари яширинган. Аммо баъзида табиат истисно қилади. Маълум бўлишича, қадимги вулқонлар нафақат лава, балки сайёрамизнинг энг чуқур қатламларидан келган олтин зарраларини ҳам юзага чиқарган. Яқинда олимлар бу ҳодиса ҳақида қизиқарли маълумотларни ошкор қилишди. Бу олтин ва вулқон лаваси ҳақида гаплашиш учун ажойиб имконият.

Ернинг барча олтини қаерда сақланади?

IFL Science маълумотларига кўра, Ернинг деярли барча олтини (99% дан ортиқ) ер юзасидан чуқурда, ер ядросида жойлашган. У ерга етиб бориш имконсиз: биз билан бу хазина ўртасида тахминан 3 минг километр иссиқ ва қаттиқ жинслар мавжуд. Аммо баъзида сайёра ўз сирларини очиб беради. Айрим вулқонлар отилиб чиққанда, нафақат лавани, балки ер ядроси ва мантия чегарасидан келган олтин изларини ҳам олиб чиқади.

Яқинда немис олимлари Гавайи оролларидаги қотиб қолган лава жинсларини ўрганишди. Уларнинг диққатини олтин эмас, балки ер ядроси билан боғлиқ бўлган нодир элемент — рутений изотопи тортди. Аммо таҳлил давомида бу жинсларда кутилмаганда кўп миқдорда олтин топилди. Бу лава орқали ер чуқурлигидан материаллар юзага чиқиши мумкинлигининг биринчи тўғридан-тўғри исботи бўлди.

Вулқон лаваси ичидаги олтин

Бу кашфиётни сенсацион деб ҳисоблаш мумкин. Узоқ вақт давомида олимлар ер ядроси ташқи дунёдан бутунлай изоляция қилинган деб ҳисоблаб келишган. Аммо янги маълумотлар шуни кўрсатадики, ядро моддалари юқорига “сıзиб” чиқиб, мантияга, сўнгра лава билан бирга юзага етиб келади. Бу Гавайи каби баъзи жойларда вулқон жинсларида олтин ва бошқа нодир металлар изларини топиш мумкинлигини тушунтиради.

Афсуски, вулқон олтинидан бойиб кетиш ҳозирча мумкин эмас. Бу олтин жуда оз миқдорда ва жуда тарқоқ ҳолатда. Ҳатто вулқон олтин зарраларини чиқарса ҳам, уларни йиғиш жуда қийин — улар чангдан ҳам кичик ва катта масофаларга тарқалади. Бундан ташқари, бундай отишмалар камдан-кам ва олдиндан айтиб бўлмайдиган ҳолатда содир бўлади. Я’ни, лавадан олтин саноат миқёсида қазиб олиш яқин келажакда амалга оширилмайди. Ҳозирча бундай топилмалар асосан олимлар учун қизиқарли, чунки улар сайёрамизнинг энг чуқур қатламларига назар ташлаш имконини беради.

Эребус вулқони олтин чиқаради

Қизиқарли жиҳати шундаки, Гавайи бу борада ягона мисол эмас. Дунёнинг бошқа чеккасида, Антарктидада жойлашган Эребус вулқони ҳам олтин “чиқаради”, аммо бу самородка шаклида эмас, балки чанг сифатида. Олимлар ҳисоб-китобларига кўра, бу вулқон кунига тахминан 80 грамм олтин чангини чиқаради, у шамоллар билан юзлаб километр масофага тарқалади. Бу ер чуқурлигидан олтин юқорига кўтарилиши мумкинлигининг яна бир исботидир.

Албатта, Ердаги олтин нафақат ичкаридан, балки ташқаридан ҳам келади. Астроидлар ҳам олтин каби қимматбаҳо металларга бой бўлиб, кўплаб олимларнинг фикрига кўра, қадимда улар ер юзасига катта миқдорда бойлик олиб келган. Аммо вулқонлар бўйича тадқиқотлар шуни кўрсатадики, Ер ўзи ҳам “олтин совға қилишни” билади, агар қаердан қидиришни билсангиз.

Ер ядросидаги олтин миқдори

Олимлар ер ядросида тахминан 1,6 квадриллион тонна олтинбор деб ҳисоблайдилар, бу инсоният тарихида қазиб олинган барча олтиндан 16 баравар кўп. Бу миқдор ер юзасини тахминан 50 см (20 дюйм) қалинликдаги олтин қатлами билан қоплаш учун етарли бўларди.

Олтинни қазиб олиш мумкинми?

Ер ядросидан олтин қазиб олиш ҳозирги технологиялар билан имконсиз. Ядро ер юзасидан тахминан 1800 мил (2900 км) чуқурликда жойлашган бўлиб, у эрда ўта юқори ҳарорат ва босим мавжуд. Энг чуқур бурғулаш тешиги атиги 12 км чуқурликка етган, бу ер диаметрининг (тахминан 13 000 км) кичик бир қисмидир. Шу сабабли, ядрога етиб бориш ва ундан олтин қазиб олиш бугунги кунда илмий фантастика соҳасига киради.

Бироқ, вулқонлар орқали юзага чиқадиган олтин излари олимлар учун муҳим ма’лумот беради.Масалан, Гавайи вулқонларида топилган рутений изотопи (¹⁰⁰Ру) ядро материалларининг мантияга ва юзага кўтарилишини тасдиқлайди. Бу жараён миллионлаб йиллар давомида секин содир бўлади ва фақат оз миқдорда олтин юзага чиқади, бу эса уни тижорий мақсадларда қазиб олишни иқтисодий жиҳатдан фойдасиз қилади.

Хулоса

Ер ядросида улкан миқдорда олтин мавжуд — тахминан 1,6 квадриллион тонна, бу ер юзасини 50 см қалинликдаги олтин қатлами билан қоплашга етади. Аммо бу олтин 3000 км чуқурликда, ўта юқори ҳарорат ва босим шароитида жойлашган, шунинг учун уни қазиб олиш ҳозирча имконсиз. Вулқонлар орқали оз миқдорда олтин юзага чиқади, масалан, Гавайи оролларида ёки Эребус вулқонида, аммо бу миқдорлар тижорий қазиб олиш учун етарли эмас. Бу кашфиётлар ернинг ички жараёнларини тушьуниш учун муҳим, аммо яқин келажакда “вулқон олтини” бойлик манбаи бўлиши даргумон.