Фарзандини араб тилини ўрганиш курсларига юбораётган ота-оналар билан суҳбатлашганда, “сизлар танлаган “устоз”нинг диний таълим беришга расмий рухсатномаси борми?”, “Суриштириб кўрдингларми?” деган саволлар дилимиздан беихтиёр тилимизга кўчади. Чунки кейинги пайтларда махсус диний маълумоти бўлмай туриб, вояга етмаган шахсга диний таълимотдан сабоқ бераётган, болаларни қийноққа солаётган айрим бешафқат кимсаларни ижтимоий тармоқлар орқали кўп кузатаяпмиз.

Судда кўрилган қуйидаги ёвуз домланинг фожиали “сабоғи” кўпчиликни титратган эди. Воқеа қишлоқда яшовчи йигитнинг Андижондаги “Саид Муҳиддин Маҳдум” номли ўрта махсус билим юртига диний билими етарли бўлмагани учун кира олмай, Сирдарёга – уйига қайтишидан бошланган.

Кунлардан бирида у тайёрлов курсида ўқиб юрган кезлари танишган жиззахлик йигитнинг “ўғлимга Қуръондан сабоқ беринг”, деган илтимосига розилик билдиради. Мактабга боргунга қадар диний таълим олиши, намоз ўқишни ўрганиши учун боласининг қаршилигига қарамасдан “устоз”нинг хонадонига қолдириб қайтади.

Эндигина 6 ёшдан ошган болакайга араб ҳарфларини ўргатишни бошлаган устоз сабоқни ўзлаштира олмаган болага жаҳл қилиб, уни хивчин билан савалайди. Болакайга яна қайта ўқиб, тайёрланиши учун бироз вақт беради, 10-15 дақиқадан кейин қайта сўраганда, ўқувчининг сўзларни яна қўшиб ўқий олмаганидан баттар ғазабланиб, болани аёвсиз калтаклайди. Шу вақтда болакай таёқ зарбидан мувозанатини йўқотиб, хонадаги каравотнинг ёғоч қисмига бошини уриб олади ва ерга йиқилиб тушади. Ёвуз домла шундан сўнг ҳам болага шафқат қилмайди. Кейинги куни эрталаб соат 9:00 да жоҳил устоз 6 ёшли норасида ўқувчининг юзи ва кўзлари кўкариб, шишиб кетганини кўрса ҳам, пинагини бузмасдан яна машғулотни бошлайди. Лекин кеча аёвсиз дўппосланиб, бугун зўрға оёғида турган бечора бола дарсни ўзлаштирадиган аҳволда эмас эди.

Домласининг жаҳл билан “ўқи”, дея қаҳр- ғазабини сочишини кўрган бола ундан қаттиқ қўрққанидан тили орқага кетиб, хушини йўқотганча ерга йиқилади. Шифохонага олиб борилган ҳушсиз бола эса қайтиб кўзини очмайди...

Шифокорлар боланинг оғир тан жароҳати туфайли ҳаётдан кўз юмганини таъкидлайди. Иш судда кўрилди. Аммо... Судда судланувчига нисбатан ҳеч қандай даъвоси йўқлигини билдирган, фарзандини уриб ўлдирган шахсга нисбатан суддан қайта-қайта енгиллик беришини сўраган тошбағир ота-онага ҳам, ўзини тақводор киши қилиб кўрсатган, норасида боланинг умрига зомин бўлган ёвуз қотилга ҳам нафратимизни ифодалайдиган сўз топа олмадик.

Бунга ўхшаш мисоллар эса афсуски бот-бот учраб турибди. Вояга етмаган болаларга ноқонуний диний сабоқ бериш ҳолатлари кўпайиб бораётгани ҳар биримизни ташвишлантиради. Уларга асосан “ҳужра”ларда, шунингдек, Интернет жаҳон ахборот тармоғи орқали чет тилларини ўргатиш ниқоби остида очилган тил ўргатиш марказларида диний таълим берилаётгани аниқланган.

Бундай кўнгилсиз ва фожиали ҳолатларнинг олдини олиш мақсадида қонунчилик нормаларига ўзгартиришлар киритилиб, диний таълимотдан сабоқ бериш тартибини бузганлик учун жавобгарлик чоралари кучайтирилмоқда. Мақсад – болаларнинг ҳаётини хавфда қолдирмаслик ҳамда уларни кўнгилсизликлардан асраш.

Жумладан, “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги 2025-йил 8-августдаги қонунга асосан Жиноят кодексининг 229²-моддаси иккинчи қисм билан тўлдирилди.

Жиноят кодексининг 229-2-моддасига киритилаётган қўшимчага кўра, махсус диний маълумоти бўлмай туриб ёки хусусий тартибда диний таълимотдан сабоқ бериш вояга етмаган шахсга нисбатан содир этилган бўлса, тўғридан-тўғри жиноий жавобгарлик белгиланмоқда. Бу тартибдаги ҳуқуқбузарликларни содир этган шахсларга нисбатан базавий ҳисоблаш миқдорининг 50 бараваридан 100 бараваригача миқдорда жарима ёки 360 соатгача мажбурий жамоат ишлари ёки 3 йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд 1 йилдан 3 йилгача озодликни чеклаш ёки 3 йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Масаланинг иккинчи тарафи ҳам бор. Яъни ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар томонидан болани қонунга хилоф равишда диний таълим олиш жараёнига жалб қилишга, яъни болани рўйхатдан ўтказилмаган ёки лицензияга эга бўлмаган ташкилотлар ёхуд махсус диний маълумоти бўлмаган ва диний ташкилотларнинг Ўзбекистон бўйича марказий бошқарув органининг рухсатисиз диний таълим бераётган шахслар ихтиёрига топширишга йўл қўйилмаслиги белгилаб қўйилган.

Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 47-моддаси 3-бандига асосан ота-оналар ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар томонидан ўз боласини қонунга хилоф равишда диний таълим олишга жалб этиш – БҲМнинг 5 бараваридан 10 бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлиши қонун билан мустаҳкамлаб қўйилган.

47-модда Ўзбекистон Республикасининг 2025-йил 20-февралдаги қонунига асосан учинчи ва тўртинчи қисмлар билан тўлдирилган.

Ушбу модданинг учинчи қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузарлик маъмурий жазо чораси қўлланилганидан кейин бир йил давомида такрор содир этилган бўлса,

– базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн бараваридан ўн беш бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади.

Бу нормаларнинг барчаси келажагимиз эгалари бўлган, жондан азиз фарзандларимизнинг ҳаёти ва ҳуқуқларини муҳофаза қилишга, уларни турли таҳдидлардан асрашга қаратилгани билан муҳимдир.

 Ёш авлоднинг таълим-тарбияси давлатимиз сиёсатининг устувор вазифаси бўлиб қолади. Бош қомусимизнинг 50-моддасида “Ҳар ким таълим олиш ҳуқуқига эга. Давлат узлуксиз таълим тизими, унинг ҳар хил турлари ва шакллари, давлат ва нодавлат таълим ташкилотлари ривожланишини таъминлайди. Давлат мактабгача таълим ва тарбияни ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратади. Давлат бепул умумий ўрта таълим ва бошланғич профессионал таълим олишни кафолатлайди. Умумий ўрта таълим мажбурийдир. Мактабгача таълим ва тарбия, умумий ўрта таълим давлат назоратидадир.Таълим ташкилотларида алоҳида таълим эҳтиёжларига эга бўлган болалар учун инклюзив таълим ва тарбия таъминланади.” деб белгилаб қўйилган.

Мамлакатимизда қонун устуворлиги учун барчамиз масъулмиз!

Маруса ҲОСИЛОВА,

“Инсон ва қонун” мухбири