Бугунги тез ривожланаётган технологиялар ва ҳар қандай маълумот бир зумда қўл етадиган даврда ўқитувчининг роли тубдан ўзгариб бормоқда. Энди ўқитувчи шунчаки маълумот етказувчи эмас, балки билим оламига йўл кўрсатувчи, устоз, илҳомлантирувчи ва келажак архитектори сифатида намоён бўлмоқда. Янги авлод ўқитувчиси қандай фазилатларга эга бўлиши керак? У замонавий давр чақирувларига қандай мослашиши керак? Келинг, келажак педагогининг асосий жиҳатларини кўриб чиқамиз.

Рақамли компетентлик — зарурат

Бугунги ўқитувчи фақат замонавий рақамли воситаларни билиши эмас, балки уларни ўқувчилардан ҳам илгари ва самарали тарзда ўқитиш жараёнига қўшишни билиши керак. Бу ҳар бир янги тренд ёки иловани мукаммал билиш керак дегани эмас, лекин ўқитувчи рақамли мослашувчанлик, янги воситаларни тез ўзлаштира олиш ва уларнинг таълим учун фойдасини баҳолаш қобилиятига эга бўлиши лозим.

Келажак ўқитувчиси технологиялардан шунчаки фойдаланмайди, балки уларни аниқ мақсадлар учун, педагогик натижаларга эришиш воситаси сифатида қўллайди. У виртуал ҳақиқат, сунъий интеллект, интерактив платформалар каби воситалар ёрдамида ўқув муҳитини бойитади ва анъанавий таълим усулларини самарали тўлдиради.

Машина асрида сунъий интеллект

Сунъий интеллект ривожи ортидан инсоний фазилатларнинг қадри янада ошмоқда. Суний интеллект  яъни ўз ва бошқаларнинг ҳис-туйғуларини англаш ва бошқариш келажак ўқитувчисининг энг муҳим қобилиятларидан бирига айланади.

Замонавий педагог ҳар бир ўқувчи ўзини қадрланган ва тушунилган ҳис қиладиган  хавфсиз муҳит яратиши керак. У болаларда нафақат ақл, балки ҳиссий саводхонлик, эмпатия, мулоқот ва ҳамкорлик кўникмаларини ривожлантиради. Айнан мана шундай «юмшоқ» кўникмалар доимо талабда бўлади, технологиялар қанчалик ривожланса ҳам.

Билим етказишдан тафаккурни шакллантириш сари

Эндиликда, маълумотлар тез янгиланадиган ва эскирадиган дунёда асосий мақсад  маълум бир ҳажмдаги билим эмас, балки тафаккурни шакллантиришдир. Танқидий, тизимли, дизайн-тафаккур, ахборотни таҳлил қилиш ва ноаниқлик шароитида қарор қабул қилиш  эртанги таълим асосини ана шу кўникмалар ташкил этади.

Бундай ўқитувчи тайёр жавоб бермайди, балки савол беришни, муаммолар ечимини топишда йўл кўрсатади. У болаларни фақат фактларни ёдлашга эмас, балки улар орасидаги боғлиқликни кўришга, сабаб-натижаларни аниқлашга, гипотеза илгари суриб, уни синаб кўришга ўргатади. Ўқитувчи энди ҳақиқат ташувчиси эмас, балки ўқувчилар билан бирга изланадиган тадқиқотчига айланади.

Индивидуаллаштириш — асосий тамойил

Саноат инқилоби замонидан қолган «ҳамма учун бир хил» таълим энди ўтмишга айланмоқда. Келажак ўқитувчиси ҳар бир бола ўзига хос ва такрорланмаслигини, ҳар кимнинг ривожланиш тезлиги, ўқиш услуби, қизиқиши ва истеъдоди борлигини яхши англайди.

Янги авлод педагоги рақамли технология ва маълумотлар таҳлили асосида ҳар бир ўқувчи учун алоҳида таълим йўналишини танлай олади ва унинг салоҳиятини тўлиқ намоён қилишга ёрдам беради. Бунда технологиялар ўқитувчини оддий ишларидан халос қилиб, унга ўқувчилар билан жонли ижодий мулоқот учун кўпроқ вақт беради.

Узлуксиз ривожланиш — ҳаёт тарзи

Келажак ўқитувчиси  доимий ўқувчи. У ўз таълими ҳеч қачон тугамаслигини англайди. Билим ва технологиялар тез ўзгараётган дунёда педагог доимо янги нарсаларни ўрганиб бориши, ўз устида ишлаши ва янги тажрибаларга очиқ бўлиши зарур.

Бундай устоз ниманидир билмаслигини тан олишдан уялмайди, ҳамкасбларидан, бошқа соҳа вакилларидан ва ҳатто ўз ўқувчиларидан ҳам ўрганишга тайёр бўлади. У ўз касбининг илғор амалиётларини ўрганиб, фикр алмашадиган профессионал жамоаларнинг фаол иштирокчисига айланади. Унинг учун узлуксиз ривожланиш  ташқи талаб эмас, ички эҳтиёжга айланади.

Глобал фикрлаш ва маданий компетентлик

Бугунги глобаллашув даврида ўқитувчи кенг дунёқарашга ва маданий тафовутларни ҳурмат қилишга интилади. У ўқувчиларни нафақат ўз юрти, балки дунё фуқароси сифатида ҳам тарбиялайди, уларни турли маданият ва қарашларни қадрлашга ўргатади.

Бундай педагог ҳар бир ўқувчига ўзлигини топишда, мулоқот ва муроса қилиш, глобал қадриятларни англаш ва ҳурмат қилиш кўникмаларини сингдиради.

Хулоса: Ўқитувчи — келажак архитектори

Келажак ўқитувчиси  шунчаки билим берувчи эмас, балки жамиятнинг интеллектуал архитектори. У нафақат ўқувчиларнинг онги, балки қалбини ҳам тарбиялайди, уларни ахлоқий баркамол, мустақил фикрлайдиган, тез ўзгараётган дунёда тўғри ва масъулиятли қарор қабул қиладиган инсон бўлиб вояга етказади.

Бундай ўқитувчи ўз зиммасидаги масъулият улканлигини яхши англайди. Чунки у жамиятнинг энг бебаҳо бойлиги  инсон салоҳияти билан ишлайди. Ҳар бир ўқувчи ўз имкониятини рўёбга чиқаришида ўқитувчи асосий роль ўйнайди ва натижада бутун жамият келажагига ҳисса қўшади.

Энг асосийси, келажак ўқитувчисининг вазифаси  дунёни ўзидан кейин яхшироқ қилишга қодир авлодни вояга етказишдир. Бунинг учун у замонавий педагогик технологияларни мукаммал билиши, энг муҳими, ўзи ҳам юксак инсоний фазилатларга эга бўлиши керак доно, меҳрибон, илҳомлантирувчи бўлиши лозим.

Чирчиқ давлат педагогика университети Алгебра ва математик анализ кафедраси  катта ўқитувчиси     Юсупов Мухторбек Роҳимович