Бугунги кунда болалар интернетдан таълим, ўйин, мулоқот ва кўнгилочар мақсадларда фаол фойдаланмоқда. Аммо интернет имкониятлар билан бирга хавфларни ҳам олиб келади. Қуйида ота-оналар болаларини ҳимоя қилиш учун билиши зарур бўлган 5 муҳим жиҳатни келтирамиз.

1. Ҳар бир қурилмада назорат режими бўлиши керак

Телефон, планшет ёки компьютер болага топширилган бўлса, уларда албатта ота-она назорати (Parental Control) функцияси ёқилган бўлиши лозим. Бу орқали ота-она:

▪️ кирилаётган сайтларни чеклаши,

▪️ иловаларни ўрнатишга рухсат бериши ёки тақиқлаши,

▪️ ҳар куни фойдаланиш вақтини белгилаши мумкин.

2. Ижтимоий тармоқлардаги таҳдидлар реал хавф туғдиради

Барча машҳур платформалар — YouTube, TikTok, Instagram — ёш болалар учун бегона контент манбаи бўлиши мумкин. Жумладан:

▪️ катталарга мўлжалланган видео ва тасвирлар;

▪️ зарарли “трендлар” ёки хунук чақириқлар;

▪️ бегона шахсларнинг ёзувлари ёки таҳдидли хабарлар.

 Ота-оналар боланинг аккаунтларини очиқ эмас, хусусий (private) режимда юритишини назорат қилиши керак.

3. Шахсий маълумотлар ошкор қилинмаслиги керак

Бола ҳеч қачон қуйидаги маълумотларни интернетда ёзмаслиги лозим:

▪️ исм-шариф;

▪️ манзили;

▪️ мактаби ёки синфи;

▪️ телефон рақами;

▪️ ота-онасининг даромади ёки ишлайдиган жойи.

 Бу маълумотлар жиноятчилар учун энг қиммат нарса — уларни алдаш, дўст бўлиш, фирибгарлик қилиш ёки ҳатто реал ҳаётда таъқиб қилиш учун ишлатилиши мумкин.

4. Интернетдаги зўравонлик – кибербуллинг ҳақида огоҳлантиринг

Баъзан болалар ўзаро интернетда камситиш, масхара қилиш, таҳдид қилиш ҳолатларига дуч келишади. Бу — кибербуллинг дейилади. Унинг оқибатлари:

▪️ руҳий тушкунлик;

▪️ ўзини қадрсиз ҳис қилиш;

▪️ мактабга боришни истамаслик;

▪️ ёпиқ ва ғамгин ҳолатга тушиш.

‍ Ота-она боласи билан доимий мулоқотда бўлиши, унинг кайфиятидаги ўзгаришларга эътибор қилиши зарур.

5. Интернетдан фойдаланувчи бола ҳам ўзига жавобгар бўлиши керак

Болаларга кичик ёшдан бошлаб қуйидагиларни ўргатиш керак:

▪️ фақат таниш одамлар билан мулоқот қилиш;

▪️ номаълум ҳаволаларга кирмаслик;

▪️ зарарли контент ҳақида зудлик билан ота-онага хабар бериш.

Бу эса ахборот маданияти ва рақамли саводхонлик асосларини шакллантиради.

Интернет – бу билим манбаи, аммо айни пайтда нотўғри ишлатилса, хавф манбаи ҳам бўлиши мумкин. Ҳар бир ота-она ўз фарзандининг онлайн ҳаётини бефарқ кузатмаслиги керак.

Шуни унутманг, Сиз фарзандингизнинг ҳақиқий ҳимоячисисиз – уни виртуал таҳдидлардан ҳам асраш сизнинг зиммангизда.

Зиёвуддин Номозов,
"Адолат" МҲАМ ходими