Аҳолининг катта қисми тобора кредитга боғланиб қолаётган бугунги кунимизда “танишим кредит олганда кафил бўлган эдим, энди эса унинг ўрнига кредит тўлаб юрибман”қабилидаги шикоятларни кўп-кўп эшитамиз. Ўзи кафиллик нима, кафил бўлган шахснинг қандай ҳуқуқ ва мажбуриятлари бор?

Фуқаролик кодексининг 292-моддаси мазмунига кўра, кафиллик – бошқа шахснинг мажбуриятини (тўлиқ ёки қисман) бажариш учун кредитор олдида жавобгарликни ўз зиммасига олишдир. Агар қарздор ўз мажбуриятини бажармаса, кафил ва қарздор солидар (бирга) жавоб беради. Бу асосий қарз, фоизлар, суд харажатлари ва кредит ташкилотига етказилган бошқа зарарларни қоплашни ўз ичига олади.

 Маслаҳатимиз, аввало, бошқанинг кредити бўйича кафил бўлманг. Агар кафил сифатида қатнашишдан бошқа чорангиз қолмаган бўлса, келажакда ўзингиз ҳамда қарз олувчининг молиявий ҳолати ёмонлашуви сабабли юзага келиши мумкин бўлган хатарларни (молиявий йўқотишлар, кредит тарихи маълумотлари ёмонлашуви, турли процессуал жараёнларда жавобгар сифатида қатнашиш) тўғри баҳолашга ҳаракат қилинг.

Агар сиз кафиллик шартномасини имзолаган бўлсангиз, банкнинг картангиздан пул ечиб олиши қонунга мувофиқдир, чунки кафил қарздор билан бир хил даражада жавобгардир. Бироқ банк сизни тўловлардан аввал огоҳлантириши ва батафсил маълумот бериши лозим. Агар бундай огоҳлантириш бўлмаса, банк билан муҳокама қилишингиз мумкин.

Банк билан боғланиб, тўловларнинг батафсил маълумотларини сўрашингиз ва шартномани қайта кўриб чиқишингиз тавсия қилинади.

Танишингизнинг кредит тўловларини тўлиқ ўзи тўлаши ҳақидаги оғзаки ваъдаларига ишонган ҳолда кафил бўлар экансиз, келгусида қуйидаги хатар ва муаммоларга дуч келишга тайёр туринг:

1. Молиявий юк: қарздор тўламаса, кафил ўз маблағи ёки мол-мулки ҳисобидан қарзни тўлайди.
2. Кредит тарихига таъсир: кафилнинг кредит тарихида салбий маълумотлар пайдо бўлиб, келажакда кредит олишни қийинлаштиради.
3. Жараёнларда иштирок: кафил суд, мажбурий ижро ёки нотариал жараёнларда жавобгар сифатида қатнашиши мумкин.

Тавсиялар:

- кафил бўлишдан аввал ўзингизнинг ва қарз олувчининг молиявий имкониятларини синчковлик билан таҳлил қилинг.

- кредит ва кафиллик шартномаларини тўлиқ ўрганинг, тушунмаган жойларини банк ходимидан сўранг ва шартнома нусхасини олинг.

- бўш қоғозга имзо қўйманг: шартноманинг ҳар бир варағига имзо қўйишда эътиборли бўлинг.

- тўловларни текширинг: ойлик тўловлар даромадингизнинг ярмидан ошмаслигини ва молиявий аҳволингизга путур етказмаслигини текширинг.

- фақат молиявий жиҳатдан барқарор ва ишончли шахслар учун кафилликка рози бўлинг.

 Кафилда ҳам бирор ҳуқуқ борми, деб сўрарсиз? Бор, албатта. Фуқаролик кодексининг 294–297-моддаларига кўра, кафил:

- кафил кредиторнинг талабига қарши қарздор билдириши мумкин бўлган ҳамма эътирозларни қўйишга ҳақли. Ҳатто қарздор ўз эътирозларидан воз кечган ёки ўз мажбуриятини тан олган тақдирда ҳам кафил ушбу эътирозларга бўлган ҳуқуқини йўқотмайди;

- агар кафилга нисбатан даъво қўзғатилган бўлса, у қарздорни ишда иштирок этиш учун жалб қилиши шарт. Акс ҳолда қарздор кредиторга қарши ўзининг барча эътирозларини кафилнинг қарши талабига қарама-қарши қўйиш ҳуқуқига эга;

- кафиллик билан таъминланган мажбуриятни бажарган қарздор бу ҳақда кафилни дарҳол хабардор қилиши шарт;

- кафил мажбуриятни бажарганидан кейин кредитор қарздорга бўлган талабни тасдиқловчи ҳужжатларни кафилга топшириши ва бу талабни таъминлайдиган ҳуқуқларни бериши шарт;

- агар қонунда ёки кафилнинг қарздор билан шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, мажбуриятни бажарган кафилга кредиторнинг ушбу мажбурият бўйича ҳуқуқлари ҳамда гаровга олувчи сифатида кредиторга тегишли бўлган ҳуқуқлар кафил кредиторнинг талабини қанча ҳажмда қаноатлантирган бўлса, шунча ҳажмда ўтади. Кафил кредиторга тўланган суммага фоизлар тўлашни ва қарздор учун жавобгарлик муносабати билан кўрган бошқа зарарини тўлашни қарздордан талаб қилишга ҳақли;

- агар шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кафил қарздорга кўрсатган хизматлари учун ҳақ олиш ҳуқуқига эга.

Шавкат Ёдгоров,
журналист