Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва туризм соҳаларида белгиланган вазифаларни тезкор ва сифатли ташкил этиш, шунингдек, давлат бошқаруви ва назорати тизимини такомиллаштириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Экология ва туризм соҳаларида аҳоли талабларига тезкор жавоб бера оладиган бошқарув тизимини яратиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони қабул қилинди. Ушбу ҳужжат орқали мазкур йўналишларда институтсионал ўзгаришлар амалга оширилиб, экологик хавфсизликни таъминлаш бўйича қатъий чоралар тизими жорий этилмоқда.

Фармон билан Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги ҳузуридаги Туризм қўмитаси алоҳида мустақил ташкилот – Ўзбекистон Республикаси Туризм қўмитаси сифатида қайта ташкил этилди. Шунингдек, Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги Вазирлар Маҳкамаси тизимидан чиқарилиб, амалдаги штат бирликлари сақланган ҳолда Экология ва иқлим ўзгариши миллий қўмитаси (Экология қўмитаси) ташкил этилди.

Экология қўмитасининг янги ваколатлари ва тузилмаси

Экология қўмитаси қулай экологик ҳолатни барқарор сақлаш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, “Яшил макон” умуммиллий лойиҳасини амалга ошириш, ўрмонларни кўпайтириш, глобал иқлим ўзгариши оқибатларини юмшатиш ва чўлланишга қарши курашиш соҳаларида ягона давлат сиёсати ва назоратини амалга оширувчи ваколатли орган этиб белгиланди. Шу билан бирга, Ўрмон ва яшил ҳудудларни кўпайтириш, Гидрометеорология хизмати, Чиқиндиларни бошқариш ва циркульяр иқтисодиётни ривожлантириш агентликлари ўз фаолиятини ушбу қўмита ҳузурида давом эттиради.

Фармонга мувофиқ, Ўзбекистон Республикаси Президенти Администратсияси ташкилий тузилмасида 2 та штат бирлигидан иборат Ўзбекистон Республикаси Президентининг экология масалалари бўйича маслаҳатчиси бўлинмаси ташкил этилмоқда. Қўмита ҳузурида эса 15 нафаргача хорижий ва маҳаллий экспертларни жалб қилган ҳолда экология соҳасидаги “Эколойиҳалар фабрикаси” (Лойиҳа офиси) тузилиши назарда тутилган.

Экологик назоратни кучайтириш – Экополиция ташкил этилиши

Экологик хавфсизликни таъминлаш ва ҳуқуқбузарликлар профилактикаси бўйича ҳуқуқни муҳофаза қилишга доир айрим вазифаларга эга бўлган махсус бўлинма – Экология ва иқлим ўзгариши миллий қўмитасининг Давлат экологик назорат инспекцияси (Экополиция) ташкил этилди. Экополитсия Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг Давлат экологик назорат инспекцияси, шунингдек, ҳудудий махсус прокуратуралар ҳамда экология соҳасидаги назорат йўналишидаги прокуратура бўлинмаларининг оптималлаштириладиган штат бирликлари негизида ташкил этилмоқда. Экология қўмитаси раиси бир вақтнинг ўзида Экополиция бошлиғи ҳисобланади.

2026 йил 1 апрелдан бошлаб экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва табиатдан фойдаланиш соҳасидаги қонунчиликни бузганлик учун юридик шахсларга нисбатан молиявий санкцияларни қўллаш тартиби жорий этилади. Бунда молиявий санкциялар пул ундириш (жарималар) тарзида фақат юридик шахсларга қўлланади ва бир хил ҳуқуқбузарлик учун ушбу юридик шахсларнинг ходимларига маъмурий жазо чорасини қўллашга йўл қўйилмайди.

Молиявий санкциялар жорий қилинадиган қонунбузарлик ҳолатлари рўйхатига қуйидагилар киритилган:

• дарахтлар ва буталарни ғайриқонуний равишда кесиш, йўқ қилиш ва уларни муҳофаза қилиш чораларини кўрмаслик;
   
• ифлослантирувчи моддаларни атмосфера ҳавосига чиқариб ташлаш ёки атмосфера ҳавосидан белгиланган талабларни бузган ҳолда фойдаланиш;
   
• чиқиндилар билан муомалада бўлишда атроф-муҳитни муҳофаза қилиш талабларига риоя этмаслик.

Умуммиллий лойиҳалар ва уларнинг вазифалари

Экология қўмитасига бешта умуммиллий лойиҳани амалга ошириш масъулияти юклатилди.

“Чиқиндидан ҳоли ҳудуд”– республиканинг барча ҳудудларини қамраб оладиган чиқиндиларни ёқиб, электр энергия ишлаб чиқариш корхоналарини қуриш, тиббиёт ва хавфли чиқиндиларни тўлақонли утильизатсия қилиш ҳамда полигонларни рекултиватсия қилиш ва уларнинг сонини кескин камайтириш.

“Тоза ҳаво” – марказий ва саноатга ихтисослаштирилган туман (шаҳар)ларнинг ҳаво сифатини яхшилаш, ҳаво сифати сурункали бузилаётган туман (шаҳар)да махсус назорат тизимини жорий қилиш ҳамда атмосфера ҳавосининг ифлосланиши кузатувларини ривожлантириш.

“Яшил макон”– 2028 йилга қадар Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳрида жами майдони 100 гектардан кам бўлмаган ботаника ва дендрология боғларини ташкил қилиш, шунингдек, ҳар бир шаҳар ва туманда камида 2 тадан сояли сайр кўчаларини ташкил этиш.

“Эко-маданият”– мактабгача таълимнинг энг асосий самарадорлик кўрсаткичи сифатида болаларда эко-одатларни шакллантириш, Эковолонтёрлар миллий тармоғини яратиш ва мактабларда уч даражали эко-аълочилар кўкрак нишонини жорий қилиш. Бунда ҳар бир маҳаллада жамоатчилик экология назоратчиси тизимини жорий қилиш белгиланган, улар иштирокида амалга оширилган маъмурий жариманинг ўн фоизи уларни рағбатлантиришга йўналтирилади.

“Био мерос” – муҳофаза этиладиган табиий ҳудудларни бошқариш тизими самарадорлигини ошириш ва уларнинг ҳудудларини кенгайтириш, камёб ҳамда йўқолиб кетиш хавфи бўлган ёввойи ҳайвон ва ўсимлик турлари бўйича алоҳида питомниклар ташкил қилиш.

Шунингдек, фармонга кўра, Туризм йўналишидаги ислоҳотлар доирасида 2026 йил 31 декабрга қадар фойдаланишга топшириладиган 3, 4 ва 5 юлдузли меҳмонхоналарни қуриш ва жиҳозлаш харажатларининг бир қисмини Давлат буджети ҳисобидан қоплаб бериш тизимига ўзгартиришлар киритилди. Хусусан, 3 юлдузли тоифага эга меҳмонхоналардаги ҳар бир хона учун 40 миллион сўм, 4 ва 5 юлдузли тоифага эга меҳмонхоналардаги ҳар бир хона учун 65 миллион сўм миқдорида компенсация берилиши белгиланади. Бунда республика бўйича тоифали (юлдузли) меҳмонхоналар мавжуд бўлмаган туман (шаҳар)ларда янгидан қуриладиган дастлабки меҳмонхоналарга ушбу харажатлар 50 фоизга оширилган миқдорда қоплаб берилади.

Фармон экология ва туризм соҳаларида давлат бошқаруви функцияларини тубдан қайта кўриб чиқиш, экологик назоратни мустаҳкамлаш ҳамда умуммиллий лойиҳаларни янги институтсионал даражада амалга оширишга қаратилган кенг қамровли тизимли ислоҳотларнинг бошланишини англатади. Туризм мустақил йўналишга ажратилиб, экология соҳасида эса қатъий назорат қилиш механизмлари, шу жумладан, юридик шахсларга молиявий санкцияларни жорий этиш орқали хавфсизликни таъминлаш чоралари кучайтирилмоқда.

Жасур ТОЖИБОЕВ,

журналист