Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2025 йил 11 ноябрдаги 718-сонли қарори Соғлиқни сақлаш вазирлиги тизимидаги давлат тиббиёт муассасаларида пулли хизмат кўрсатиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солувчи муҳим ҳуқуқий асосни яратди. Ушбу қарор, аввало, Президентнинг ПҚ-311-сонли қарори ижросини таъминлаш, мавжуд ресурслардан самарали фойдаланиш ва аҳолига сифатли пулли тиббий хизматлар кўрсатишни ташкил этиш мақсадида қабул қилинди.

Қарор билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги тизимидаги тиббиёт муассасаларида пулли хизмат кўрсатиш тартиби тўғрисидаги низом тиббиёт муассасаларининг молиявий мустақиллигини ошириш билан бир қаторда, хизматлар нархини шакллантиришнинг шаффоф механизмини жорий этади.

Низом кимларга тааллуқли?

Янги тартиб Соғлиқни сақлаш вазирлиги тизимидаги давлат тиббиёт муассасалари учун мажбурий ҳисобланади.

Шу билан бирга, Низом қуйидагиларга нисбатан татбиқ этилмайди:

— Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт марказлари (улар Вазирлар Маҳкамасининг 826-сон қарори асосида фаолият юритади).

Қуйидагилар учун Низом тавсиявий тусга эга ҳисобланади:

— Нодавлат (хусусий) тиббиёт ташкилотлари.

— Вазирлик тизимида бўлмаган бошқа тиббиёт ташкилотлари.

— Вазирлик тизимидаги нотиббий фаолият билан шуғулланувчи давлат муассасалари.

Хизмат қачон пулли бўлади?

Низом пулли хизмат кўрсатиш учун аниқ ҳолатларни белгилаб берди. Аҳолининг кафолатланган пакет доирасидаги хизматлардан бепул фойдаланиш ҳуқуқи сақланиб қолади. Хизматлар қуйидаги ҳолларда пулли асосда кўрсатилади:

— Йўлланмасиз мурожаат: Мижоз режали тиббий ёрдам олиш учун тегишли йўлланмасиз, бевосита ўз ихтиёри билан мурожаат қилганда (шошилинч ва кечиктириб бўлмайдиган тез тиббий ёрдам бундан мустасно).

— Кафолатланмаган хизматлар: Бирламчи тиббий-санитария ёрдами муассасаларида кафолатланган пакетдан ташқари хизматлар қўшимча ҳисобланади ва пулли асосда тақдим этилади.

— Суғурта тизимида: Давлат тиббий суғуртаси жорий этилган ҳудудларда, агар шахс тегишли муассасага бириктирилмаган бўлса ва (ёки) оилавий шифокорнинг электрон йўлланмаси асосида мурожаат этмаса, хизматлар пулли бўлади.

Нархлар қандай шаклланади: "Калькуляция" механизми

Янги тартибнинг энг муҳим жиҳатларидан бири – бу пулли хизматлар тарифларини (нархларини) шакллантиришнинг аниқ механизмидир. Нархлар "калькуляция" асосида ҳисобланади.

Хизмат таннархи бевосита ва билвосита харажатлардан иборат бўлади.

Бевосита харажатлар:

— Хизмат кўрсатишда бевосита қатнашадиган шифокор ва ўрта тиббий ходимларнинг меҳнатига ҳақ тўлаш харажатлари.

— Ушбу иш ҳақига ҳисобланган ижтимоий солиқ.

— Дори воситалари, сарфлаш материаллари ва бошқа ашёлар.

Билвосита харажатлар:

— Маъмурий-бошқарув, хўжалик, техник ходимларнинг иш ҳақи ва ижтимоий солиғи.

— Байрам мукофотлари, ижтимоий нафақалар.

— Коммунал хизматлар, бинони сақлаш, жорий таъмирлаш ва ижара харажатлари.

— Асосий воситаларнинг эскириш харажатлари (бюджетдан ташқари маблағлар ёки ёрдам ҳисобига олинган воситалар учун).

— Бошқа харажатлар (хизмат сафари, алоқа, ўқитиш ва б.).

Муҳим чеклов: Билвосита харажатлар миқдори бевосита меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари ва улар бўйича ижтимоий солиқ йиғиндисига нисбатан 200 фоиздан ошмаслиги керак.

Таннархга рентабеллик (фойда) қўшиш орқали якуний тариф (нарх) шаклланади.

Истисно: Беғараз ёрдам доирасида олинган тиббий жиҳозлардан пулли хизмат кўрсатишда фойдаланилганда, ушбу хизматга рентабеллик (фойда) қўлланилмайди.

Муассаса раҳбарларига берилган янги ваколатлар

Низом тиббиёт муассасалари раҳбарларига кенг молиявий ва ташкилий ваколатлар беради:

— Нарх белгилаш: Пулли тиббий хизмат нархларини (давлат томонидан тартибга солинадиганлар бундан мустасно) мустақил белгилаш.

— Ходимлар ва ўринлар: Муассаса қуввати доирасида бўлинмалар ихтисослашувини, даво ўринлари ва ходимлар сонини иш ҳажмига мувофиқ белгилаш.

— Штатлар жадвали: Штатлар жадвалини тасдиқлаш.

— Иш ҳақи: Ходимлар меҳнатига ҳақ тўлаш ва уларни моддий рағбатлантириш тартибини тасдиқлаш. Бунда ходимларга миқдори чекланмайдиган устама, мукофот ва бошқа рағбатлантириш тўловларини белгилаш мумкин.

— Смета: Даромадлар ва харажатлар сметасини мустақил ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш.

Мижоз ва тиббиёт муассасаси: Шартнома ва мажбуриятлар

Низом мижоз (бемор) ва муассаса ўртасидаги муносабатларни ҳам аниқлаштирди:

— Тўлов: Мижозлар, қоида тариқасида, тўловни олдиндан тўлиқ тўлаш шарти билан қабул қилинади. Тўлов банк, касса, терминал ёки электрон тўлов тизимлари орқали амалга оширилади.

— Шартнома (Амбулатор): Амбулатор ёрдамда мижознинг хизматлар учун олдиндан тўлов қилиши шартларга розилик (акцепт) ва келишув амалга ошганини билдиради.

— Шартнома (Стационар): Стационар ёрдамда эса икки ёки уч нусхада ёзма шартнома тузилади. Пулли стационар хизматлар учун алоҳида хоналар (палаталар) ташкил этилади.

Жавобгарлик масаласи:

— Агар даволаш жараёнида мижозда қўшимча (асосий касалликка боғлиқ бўлмаган) касалликлар аниқланса, уларни ташхислаш ва даволаш харажатлари мижоз ёки унинг ҳомийси ҳисобидан қопланади.

— Агар кўрсатилган тиббий хизмат натижасида ёки мутахассисларнинг нотўғри ташхиси ва ҳаракатлари туфайли асоратлар юзага келса, уларни даволаш харажатлари тиббиёт муассасасининг ўз маблағлари ҳисобидан қопланади.

Чет эл фуқаролари учун тартиб

— Бошқа давлатлар ҳудудида доимий яшайдиган, лекин Ўзбекистон ҳудудида турган чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларга тиббий хизматлар учун амалдаги тарифларга нисбатан устама қўлланади (халқаро шартномаларда назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно).

— Истисно: Ўзбекистон Республикасида доимий яшайдиган фуқаролиги бўлмаган шахслар соғлиқни сақлаш ҳуқуқидан Ўзбекистон фуқаролари билан тенг равишда фойдаланади ва уларга оширилган тарифлар қўлланилмайди.

Маблағлар қандай сарфланади?

Пулли хизматлардан тушган маблағлар биринчи навбатда ушбу хизматларни кўрсатиш билан боғлиқ барча харажатларни (иш ҳақи, дори-дармон, коммунал ва б.) қоплашга йўналтирилади. Чорак якуни бўйича харажатлар қопланганидан кейин қолган ижобий фарқ (фойда) тегишлилиги бўйича Тиббиёт муассасаларини моддий рағбатлантириш ва ривожлантириш жамғармасига ўтказилади.

Назорат ва масъулият

Муассасаларда пулли хизматларнинг қонунчиликка мувофиқ ташкил этилиши учун муассаса раҳбарлари шахсан масъул ҳисобланади. Соғлиқни сақлаш вазирлиги доимий мониторинг олиб боради ва камчиликлар аниқланган тақдирда, улар бартараф этилгунга қадар муассасанинг пулли хизмат кўрсатишини вақтинча тўхтатиб қўйишга ҳақли.

Хулоса қилиб айтганда, Вазирлар Маҳкамасининг 718-сонли қарори давлат тиббиётида пулли хизматлар бозорини тартибга солиш, нархларни шакллантиришнинг "калькуляция"га асосланган аниқ тартибини жорий этиш ва муассасаларнинг молиявий мустақиллигини ошириш йўлида муҳим қадамдир. Ушбу ҳужжат тиббиёт муассасаларига ўз даромадларини қонуний ошириш учун янги имкониятлар яратиш билан бирга, мижозлар ва тиббиёт ходимлари ўртасидаги молиявий муносабатларнинг шаффофлигини таъминлашга хизмат қилади.

Турғунали Тошболтаев,
“Адолат” МҲАМ маъсул ходими