Ўзгалар ёрдамига муҳтож бўлиб қолган ёлғиз кексалар ёки ногирон кишиларни, ўзлари яшаб турган уй-жойни бериш эвазига ўзларига ғамхўрлик қилишлари, таъминлаш ҳуқуқларини олишади. Бу ҳақида умумий маълумотга эгамиз, лекин қонунчиликда қуйидагилар асос қилиб кўрсатилган.

Қандай ҳолларда бундай ҳуқуқ вужудга келади?

Турар жойлардан умрбод фойдаланиш ҳуқуқи қуйидаги ҳолларда вужудга келади:

▪️умрбод таъминлаш шарти билан уй, квартирани бошқа шахсга бериш шартномаси тузилганда.

Бу ҳолатда, васиятнома орқали турар жойга бўлган ҳуқуқ меросхўрга ўтади, лекин умрбод фойдаланиш ҳуқуқи учинчи шахсга (масалан, туғишган яқин шахсга ёки яқин одамга) берилади. Демак, васият қилувчи вафот этганидан кейин, меросхўрга ўтадиган турар жойни, умрбод фойдаланиш учун учинчи шахсга бериш шартлари бор.

Васият қилувчи турар жойга бўлган хусусий мулк ҳуқуқи ўтадиган меросхўр зиммасига ушбу турар жойни умрбод фойдаланиш учун учинчи шахсга бериш мажбуриятини юклаган ҳолда мерос қилиб қолдирганда (Уй-жой кодексининг 121-моддаси).

Васият қилувчи шахс турар жойни ўзининг ўзгаришларсиз меросхўрга берса ҳам, унинг умрбод фойдаланиш ҳуқуқини бошқа шахсга бериш мажбуриятини юклайди.

Бу ҳолда, васиятнома нотариус томонидан расмийлаштирилади ва ушбу ҳуқуқ бошқа шахсга берилгани юзасидан хатарлар ёки ноаниқликлар олдини олиш учун аниқ ёзилади.

Умрбод таъминлаш шарти билан бошқа шахсга берилган турар жойдан фойдаланиш

Умрбод таъминлаш шарти билан уйни, квартирани бошқа шахсга бериш шартномасини тузиш, ўзгартириш ва бекор қилиш Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси қоидаларига мувофиқ амалга оширилади.

Шартнома томонлари турар жойдан қандай фойдаланишни мувофиқлаштиришади. Бу, масалан, квартирани ёки уйни фақат бир шахс томонидан ёки бир нечта шахслар томонидан фойдаланиш ҳақида бўлиши мумкин.

Умрбод таъминлаш шарти билан уйни, квартирани бошқа шахсга бериш шартномасининг предмети бўлган турар жойдан фойдаланиш шу шартнома шартларига мувофиқ амалга оширилади.

Шартномада турар жойдан фойдаланиш учун ушбу жойни учинчи шахсларга (яъни шартнома тарафлари бўлмаган шахсларга) бериш ёки бошқа шундай шартлар бўлиши мумкин.

Шартномада турар жойдан фақат турар жойни бошқа шахсга бераётган ва уни олаётган шахс фойдаланиши назарда тутилиши, турар жойдан фойдаланиш тартиби белгилаб қўйилиши ёки белгиланмаслиги ёхуд турар жойни фойдаланиш учун учинчи шахсга (учинчи шахсларга) бериш ёки қонун йўл қўядиган бошқача усулда фойдаланиш белгиланиши.

Агар шартномада турли хил фойдаланишга оид ҳолатлар кўрсатилган бўлса, бу қонунга зид бўлмаслиги керак. Агар қонун фақат маълум шартлар асосида фойдаланишни рўйхатга олса, шартнома ўша қонунга мувофиқ бўлиши лозим.

Васият мажбурияти бўйича турар жойдан фойдаланиш

Васият қилувчи турар жой ўтадиган меросхўрга бу турар жой ёки унинг муайян қисмини умрбод фойдаланиш учун учинчи шахсга бериш мажбуриятини юклашга ҳақли. Мазкур мажбурият нотариус томонидан меросга бўлган ҳуқуқ тўғрисидаги гувоҳномада ёзиб қўйилади.

Турар жойга бўлган мулк ҳуқуқи кейинчалик бошқа шахсга ўтганида ҳам умрбод фойдаланиш ҳуқуқи ўз кучида қолади.

Агар турар жойнинг мулк ҳуқуқи бошқа шахсга ўтса, умрбод фойдаланиш ҳуқуқи ўз кучида қолади. Бу дегани, агар турар жойнинг эгаси ўзгартирилса, яъни меросхўр ёки бошқа шахс ундан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлса, ушбу ҳуқуқ умрбод (яъни, умр бўйи) сақланиб қолади. Бошқа шахсларга берилишига қарамай, фойдаланиш ҳуқуқи барқарор бўлади.

Агар турар жойдан фойдаланиш тартиби васиятнома шартларига мос келмаса, тарафлар ўртасидаги низо суд тартибида ҳал қилинади.

Васият қилувчи шахс (яъни бир киши, ўзи вафот этганидан кейин мулкни кимга ва қандай тақсимлашни белгилайдиган шахс) турар жойни ўтадиган меросхўрга умрбод фойдаланиш ҳуқуқини беришга ҳақли. Бу, демак, меросхўрга турар жой ёки унинг муайян қисми умрбод фойдаланиш учун берилиши мумкин. Шунга қўшимча, агар васиятнома шартларига кўра, ўшбу фойдаланиш ҳуқуқи шахсга ёки бошқа шахсга берилса, бу мулк ҳуқуқи бўйича шартнома аниқ белгиланиши керак.