Янги йил байрами дунё халқлари томонидан катта қувонч, умид ва байрамона кайфият билан кутиб олинади. Қорбобо ва Қорқиз, Санта-Клаус образлари, ёрқин чироқлару безатилган янги йил арчалари ва тантанали мушакбозликлар байрамнинг ажралмас рамзларига айланган. Янги йил ҳар бир давлатда ўзига хос тарзда нишонланади.

Германия

Германияда янги йил шовқинли байрам бўлишига қарамай, у қатъий ҳуқуқий қоидалар доирасида ўтади. Берлин, Франкфурт ва Мюнхен шаҳарларида байрам кечаси махсус “фейерверксиз ҳудудлар” белгиланган. Янги йил арчасини яшил табиатдан ноқонуний кесиш Германиянинг Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунига мувофиқ экологик ҳуқуқбузарлик ҳисобланади. Бундай ҳолатда йирик миқдорда жарима, айрим ҳолларда жиноий жавобгарлик ҳам қўлланилиши мумкин. Қорбобо ёки байрам либосида бўлган шахслар ҳам жамоат тартибини бузса, умумий тартибда жавобгарликка тортилади. Байрам кийими қонун олдида имтиёз бермайди.

Франция

Францияда нишонланадиган янги йил нафосат ва байрамона муҳити билан ажралиб туради. Майдонлар ва кўчалар безатилади, Санта-Клаус тимсолидаги чиқишлар ўтказилади. Бироқ Экология кодексига мувофиқ, давлат ўрмонларидан арча кесиш тақиқланган. Янги йил арчаси фақат лицензияланган савдо нуқталаридан харид қилиниши мумкин. Қоида бузилса, жарима ёки маъмурий жазо белгиланади. Байрам кунлари жамоат жойида тартиб бузиш, алкогол таъсирида бўлиш ёки фуқаролар хавфсизлигига таҳдид солиш ҳолатлари қонун билан жазоланади.

Италия

Италияда янги йил байрами қувноқ анъаналарга бой тарзда ўтади. Қорбобо образини ҳар бир кўча тадбирида учратасиз. Эски урф-одат, қадимий анъана сифатида буюмларни ойнадан ташлаш одати ҳозир ҳам урфда. Айрим шаҳарларда бу анъана қатъий тақиқланган. Сабаби, бу ҳаракат хавфли оқибатларга олиб келиши, бир зумда байрам кайфиятини йўққа чиқариши ҳам мумкин-да! Шунинг учун ҳам бу ноодатий ва хавфли анъана маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳисобланади. Янги йил арчасини жамоат жойларидан ёки тарихий ҳудудлардан ноқонуний олиб чиқиш қонун билан ман этилган.

Испания

Испанияда янги йил байрами қувноқ, оммавий ва байрамона муҳитда ўтади. 31 декабр кечаси мамлакат бўйлаб миллионлаб инсонлар диққатини соат овозига қаратган ҳолда, тунни, ярим кечасини интиқлик билан кутади. Соат 12 марта бонг уриши билан бир пайтда 12 та узум доналари ейилади. Бу анъана ҳар бир ойни омад ва фаровонлик билан ўтказиш ниятини англатади. Санта-Клаус тимсолида қизиқарли шоулар ташкил этилади. Бироқ жамоат хавфсизлиги нуқтаи назаридан, шиша идишлар билан майдонларга чиқиш тақиқланган. Арча ва яшил безаклар билан боғлиқ қонунбузарликлар учун ҳам қатъий маъмурий чоралар белгиланган.

Бразилия

Бразилияда Янги йил байрами табиат билан уйғун ҳолда, очиқ осмон остида нишонланади. Мамлакатда бу фасл ёз бўлгани сабабли, байрам асосан денгиз соҳилларида, айниқса кенг пляжларда ўтади. Одамларнинг аксарияти оқ кийимда бўлади – бу тинчлик, поклик ва янги йилга тоза ният билан кириш рамзи ҳисобланади. Ярим тунда денгиз соҳилида гуллар сувга ташланади, одамлар тилак қилади ва мушакбозлик бошланади.

Дания

Данияда Янги йил байрами ўзига хос ҳазиломуз, лекин маъноли анъаналар билан ажралиб туради. Энг машҳури – тарелка синдириш одатидир. Байрам кечасида одамлар дўстлари ёки қўшниларининг эшиги олдида эски тарелкаларни синдиришади. Қанчалик кўп синган тарелка бўлса, шунчалик кўп дўст ва омад деган маънони англатади. Яна бир қизиқ одат – Янги йил соати бонг урганида кўпчилик одамлар курсидан сакраб тушади. Бу эски йилдан чиқиб, янги йилга қатъият билан қадам қўйиш маъносини англатади. Данияда Янги йил шовқинли саҳналари билан эмас, балки инсонлар ўртасидаги самимият ва енгил ҳазиллар билан ёдда қолади.

Швейцария

Швейцарияда Янги йил кечаси шовқин билан эмас, ғалати хотиржамлик билан эсда қолади. Кўп жойларда фейерверк ўрнига барча черков қўнғироқлари бир вақтда чалинади, одамлар эса кўчада бақириб эмас, қўнғироқ садосини тинглаб янги йилга киради. Айрим минтақаларда Янги йил ҳатто икки марта нишонланади: 31 декабрда сокин тарзда, 13 январ куни эса одамлар қўнғироқ тақиб қишлоқни айланиб чиқади. Байрам кечасида қаттиқ шовқин қилиш, тартибни бузиш ёки табиатга зиён етказиш қабул қилинмайди. Шунинг учун Швейцарияда Янги йил салют билан эмас, қўнғироқ, сукунат ва ғайриоддий тартиб ҳисси билан ёдда қолади.

Япония

Японияда янги йил маънавий покланиш байрами сифатида қабул қилинади. Қорбобо тимсоллари савдо марказларида учраса-да, кўчалар тинч.
Жамоат жойларида шовқин, одобсиз хатти-ҳаракатлар қонун билан жазоланади. Байрамда қонун бузган шахс, ким бўлишидан қатъи назар, жавобгарликка тортилади.

Японияда янги йил кечаси буддавий ибодатхоналарда қўнғироқ 108 марта чалинади. Бу маросимда урғу берилган 108 сони инсондаги нафс ва гуноҳларнинг сонини англатади, деб ишонилади. Қўнғироқнинг ҳар бир садоси инсонни маънавий жиҳатдан поклашга хизмат қилади. Яна бир ноодатий жиҳат – 31 декабрь куни барча жойларда катта тозалаш ишлари олиб борилади. Японлар фақат уйини эмас, иш жойи, дўконларини ҳам тозалайдилар. Янги йилни тоза жисм ва тоза фикр билан кутиб олиш муҳим деб ҳисобланади. Янги йил куни японлар қарз сўраш ёки тортишишни ёмон аломат деб билишади. Давлат муассасалари ҳам асосан сокин режимда ишлайди. Бу санада шовқин, ортиқча байрамбозлик эмас, балки хотиржамлик ва тафаккур устувор туради.

Хитой

Хитойда янги йил билан боғлиқ ноодатий жиҳат шундаки, кўпчилик хонадонларда анъанавий арча ўрнига қизил рангда безатилган сунъий дарахтлар ёки шамчироқлардан фойдаланилади. Қизил ранг омад, фаровонлик ва ёмон кучларни ҳайдаш рамзи ҳисобланади. Байрам арафасида дўконлар, кўчалар ва бинолар қизил чироқлар билан безатилишининг сабаби ҳам шу!

Хитойнинг йирик шаҳарларида янги йил байрами чекланган тарзда нишонланади. Айниқса Пекин, Шанхай, Гуанчжоу каби мегаполисларда жамоат хавфсизлиги ва ҳаво ифлосланишининг олдини олиш мақсадида пиротехника воситаларидан фойдаланиш маҳаллий ҳукумат қарорлари билан қаттиқ чекланган. Очиқ табиат бағридан яшил арчаларни кесиш ҳам экологик ҳуқуқбузарлик ҳисобланиб, бундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо белгиланади, пиротехника воситаларидан фойдаланиш ҳам маҳаллий қарорлар билан чекланган. Қорбобо образида бўлсангиз ҳам, жамоат тартибини бузсангиз, жаримага тотилишингиз ҳеч гап эмас!

Жанубий Корея

Жанубий Кореяда янги йил байрами чуқур маънавий мазмунга эгалиги билан ажралиб туради. Бу давлатда Янги йил шовқинли байрамдан кўра, сокин, мулоҳаза ва ҳурмат муҳитида кутиб олинади. Кўпчилик янги йилни оила даврасида ёки миллий анъаналарга мувофиқ маросимлар орқали нишонлайди. Бу мамлакатда жамоат жойларида маст ҳолда байрам қилиш қатъий жазоланади. Полиция янги йил кечаси махсус назорат билан иш олиб боради. Бу чораларнинг ҳаммаси ҳам фуқароларнинг хавфсизлиги ва жамоат осойишталигини таъминлашга қаратилган. Қонунбузарлик ҳолатларида жарима ёки маъмурий ҳибс қўлланилиши мумкин. Жанубий Кореяга хос ноодатий одатлардан яна бири янги йилда барча бир ёшга катта бўлдик, деб ҳисоблаш анъанасидир. Бу давлатда янги йил арчалари асосан сунъий бўлади, бу эса табиатни муҳофаза қилиш ва экологик барқарорликка бўлган муносабатни ифода этади. Байрамда ортиқча безаклардан кўра маънавий анъаналарга устувор аҳамият берилади.

Австралия

Дунё мамлакатларининг аксарияти Янги йилни қиш фаслида, совуқ ҳаво ва қор манзарасида қарши олса, Австралияда бу байрам мутлақо бошқача муҳитда – ёз фаслида нишонланади. Мамлакат Жанубий ярим шарда жойлашгани сабабли декабрь ойи Австралияда ёзнинг авж палласи ҳисобланади. Австралияликлар Янги йилни ресторанлар, боғлар, концерт майдонлари ва албатта, пляжларда қарши олишни хуш кўрадилар. Кўпчилик оилалар ва дўстлар очиқ ҳавода дам олиб, барбекю тайёрлайди, мусиқа тинглайди.

Айниқса, Сидней гавҳари устида ўтказиладиган машҳур салют намойиши дунёдаги энг йирик ва энг кўп томошабин йиғадиган байрам шоулари қаторидан ўрин олган. Миллионлаб одамлар бу манзарани жонли томоша қилади ёки телевидение ва интернет орқали кузатади. Австралияда хавфсизлик чоралари қатъий бўлиб, айниқса фейерверклардан фойдаланиш қатъий тартибга солинган. Аксарият штатларда фақат махсус рухсатномага эга мутахассисларга салют отишга рухсат берилади. Жамоат жойларида тартибни бузиш, маст ҳолда транспорт бошқариш ёки хавфли хатти-ҳаракатлар қатъий жазоланади. Ўрмон ёқилишлари хавфи туфайли тирик дарахтларни кесиш тақиқланган.

ChatGPT (OpenAI, GPT-5.2 версияси) ёрдамида

Гули ОЛИМОВА тайёрлади