Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2025 йил 1 декабрда имзоланган ПҚ-365-сонли қарор мамлакат қурилиш материаллари саноатида бурилиш ясашга қаратилган стратегик ҳужжат ҳисобланади. Мазкур ҳужжат шунчаки ишлаб чиқариш ҳажмини оширишни эмас, балки соҳани интеллектуаллаштириш, экологиялаштириш ва глобал бозорга интеграция қилишни назарда тутади.

Ҳужжатда белгиланган мақсадлар амбициоз, лекин аниқ ҳисоб-китобларга асосланган:

Ишлаб чиқариш ҳажмини 62 триллион сўмга етказиш.

Экспорт ҳажмини 1,5 миллиард АҚШ долларига чиқариш.

Бу ерда эътиборли жиҳат шундаки, давлат энди оддий хомашё (масалан, цемент ёки ғишт) экспортидан юқори қўшилган қийматли маҳсулотлар экспортига ўтишни талаб қилмоқда.

Геоиқтисодиёт ва экспорт географиясини кенгайтириш

Қарорнинг энг муҳим жиҳатларидан бири — бу экспорт бозорларини диверсификация қилишдир. Анъанавий МДҲ бозорларидан ташқари, Марокаш, Тунис, Миср, Жазоир, Саудия Арабистони, Қатар ва Мўғулистон каби давлатларга чиқиш вазифаси қўйилган.

Бу давлатлар қурилиш буми кузатилаётган ёки ривожланаётган бозорлардир. Улар билан «божсиз савдо» ва сертификатларни ўзаро тан олиш (mutual recognition) бўйича музокаралар бошланиши ўзбек тадбиркорлари учун Шимолий Африка ва Яқин Шарқ дарвозаларини очади.

Афғонистон орқали хавфсиз коридор («Термиз» ўтказиш пункти) масаласининг алоҳида кўрсатилиши Жанубий Осиё (Покистон, Ҳиндистон) бозорларига чиқиш учун ҳаётий зарурат эканини тасдиқлайди.

Муҳим чеклов: Қора металлар экспортига имтиёзлар бекор қилиниши — бу стратегик хомашёнинг мамлакат ичида қолишини ва ички қурилиш таннархини барқарор ушлаб туришни таъминлашга қаратилган протекционистик чорадир.

Соҳадаги мажбурий талаблар

2026 йилдан бошлаб қурилиш индустриясида қоидалар ўзгаради.

Шаҳарсозлик экспертизасидан ўтадиган лойиҳаларда қурилиш материалларининг камида 25 фоизи экологик тоза ва энергосамарадор бўлиши шарт. Бу маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни эски технологиялардан воз кечиб, замонавий материаллар (масалан, энергия тежовчи панеллар, газобетон) ишлаб чиқаришга мажбур қилади.

Бюджет ҳисобидан қуриладиган объектларда (мактаб, боғча ва ҳ.к.) маҳаллий материаллар улуши 80% этиб белгиланиши — бу маҳаллий ишлаб чиқарувчи учун кафолатланган улкан бозор дегани.

Соҳада рақамлаштириш:

Саноатга илк бор Сунъий интеллект (AI) расман ва тизимли равишда кириб келмоқда.

«Ўзсаноатқурилишматериаллари» уюшмасида AI бўйича алоҳида раҳбар лавозими ва махсус компания ташкил этилиши, ҳамда бу мақсадлар учун ҳар йили 100 млрд сўм ажратилиши соҳанинг технологик қолоқлигини йўқотишга қаратилган. AI энергия сарфини оптималлаштириш, брак маҳсулотни камайтириш ва бозор талабини прогноз қилиш учун зарур.

Соҳада сифат назорати:

Қарор билан сифатсиз маҳсулотларга қарши кескин кураш бошланади.

Электрон реестр: 2026 йил мартдан бошлаб «сифатсиз» деб топилган ишлаб чиқарувчилар «қора рўйхат»га киритилади ва давлат харидларидан четлаштирилади. Бу рўйхат очиқ бўлади.

Мажбурий утилизация: Хавфли маҳсулотлар шунчаки сотувдан олинмайди, балки мажбурий тартибда чиқиндига чиқарилади. Бу «яширин цехлар» фаолиятига чек қўйиши мумкин.

Қурилиш чиқиндилари: Янги тартибга кўра, қурилиш чиқиндиларини қайта ишлаш ёки полигонга топшириш мажбурий бўлади. Бу қурилиш маданиятини оширади ва экологик зарарни камайтиради.

Молиявий қўллаб-қувватлашнинг янги механизми («2+1»)

1-иловада кўрсатилган кредит фоизларини компенсация қилиш тартиби жуда мослашувчан:

Компенсация «2+1» тамойилида берилади. Яъни, дастлабки 2 йил ёрдам берилади, учинчи йил учун эса корхона тушуми 15% га ошган бўлиши шарт. Бу тадбиркорни дангаса қилиб қўймасликка, доимий ўсишга ундайди.

Экспортёрларга реклама харажатларининг 50-100% қисми қоплаб берилиши (Савдога кўмаклашиш жамғармасидан) — жаҳон бозорида бренд сифатида танилиш учун кучли мотивация.

Қарор соҳани илмий асосда ривожлантиришга катта урғу беради:

Ёш олимлар учун хорижий стажировкалар, илмий лойиҳалар учун 30 млрд сўм грантлар, халқаро стандартлар (JST, ISO) бўйича доимий малака ошириш. Бу Ўзбекистоннинг Жаҳон Савдо Ташкилотига (WTO/JST) киришга тайёргарлигининг бир қисмидир.

Президентнинг мазкур қарори қурилиш материаллари саноатини экстенсив ривожланишдан (кўп ресурс сарфлаб кўп ишлаб чиқариш) интенсив ривожланишга (илм-фан, AI ва тежамкорлик орқали юқори қиймат яратиш) ўтказишга қаратилган.

Фаррух Халиков,
"Адолат" МҲАМ ходими