Инсульт кўпинча кексалик билан боғлиқ деб ҳисобланади, лекин аслида у ҳар қандай ёшда содир бўлиши мумкин. Бугунги кунда 55 ёшдан кичик бўлган одамларда бу хавфли ҳолат кўпроқ учрамоқда. Инсультнинг асосий сабаблари: юқори қон босими, холестерин кўпайиши, ортиқча вазн, қандли диабет, чекиш, камҳаракат турмуш тарзи ва нотўғри овқатланиш. Яхши хабар шундаки, агар саломатликка тўғри эътибор беришни билсангиз, инсульт хавфини сезиларли даражада камайтириш мумкин. Ушбу мақолада биз ушбу қўрқинчли ташхисдан ҳимояланишнинг саккизта самарали усулини кўриб чиқамиз.

Инсульт дегани нима?

Инсульт — бу мия қон оқими билан боғлиқ муаммолар туфайли керакли миқдорда кислород олмай қолиб, тезда ўлимга олиб келадиган ҳолат. Кислородсиз ҳужайралар тезда нобуд бўлади ва бу жараён қancha узоқ давом этса, инсультнинг оқибатлари шунча оғирлашади. Шу сабабли инсульт тезкор тиббий ёрдамни талаб қилади — бу ерда ҳар бир дақиқа қимматга тушади.

Инсультнинг икки асосий тури мавжуд:

1. Ишемик инсульт — энг кўп учрайдиган тур. У мияни озиқлантирувчи томир тромб ёки атеросклеротик бляшка билан ёпилиб қолиши натижасида юзага келади. Натижада миянинг бир қисми кислородсиз қолиб, ўла бошлайди.

2. Геморрагик инсульт — камроқ учрайди, лекин хавфлироқдир. Бу томир ёрилиб, қон мияга оқиб чиққанда ва унинг тўқималарини сиқиб чиқарганда юзага келади. Кўпинча бу юқори қон босими ёки томир деворларининг заифлиги туфайли содир бўлади.

Инсультдан қандай сақланиш мумкин?

Яқинда Science Alert сайтида инсульт хавфини камайтиришга ёрдам берадиган тавсиялар рўйхати эълон қилинди. Бу маълумотга ҳар ким эътибор бериши керак, чунки бу қўрқинчли ҳолатдан ҳеч ким тўлиқ суғурталанмаган.

1. Чекишдан воз кечинг

Чекиш инсульт хавфини икки баробар оширади, чунки у томирларни бузади. Никотин қон босимини кўтаради ва юракни тезроқ ишлашга мажбур қилади, қон эса қуюқ ва "ёпишқоқ" бўлиб, тромблар ҳосил бўлиш эҳтимолини оширади. Натижада томирлар ёпилиб қолиши ёки ёрилиши мумкин, бу эса инсультга олиб келиши мумкин. Чекишни ташлаган одам бу хавфни деярли дарҳол камайтиради — бир неча ой ичида томирлар тиклана бошлайди.

2. Қон босимини назорат қилинг

Юқори қон босими — томирларнинг яна бир жиддий душмани. У томир деворларини заифлаштиради, уларни синувчан ва оғирроқ қилади. Натижада томир ёрилиб, мияга қон қуйилишига олиб келиши ёки шунчалик торйиб қолиши мумкинки, қон керакли миқдорда ўтмай қолади. Баъзида қон босими тромблар ҳосил бўлишига сабаб бўлади, бу эса қон оқимини тўсиб, инсультни келтириб чиқаради. Хавфни камайтириш учун қон босимини мунтазам текшириб туриш ва уни назорат қилиш муҳим.

3. Холестерин даражасига эътибор беринг

Юқори холестерин даражаси — инсульт хавфини оширувчи яна бир омил. У томирларда атеросклеротик бляшкалар ҳосил бўлишига ёрдам беради, бу эса уларнинг ёпилиб қолишига олиб келади. Агар сизда юқори қон босими ҳам бўлса, хавф деярли 3,5 баробарга ошади. Холестеринни камайтириш учун ёғли гўшт, сариёғ, панир ва ёғли сут маҳсулотларида мавжуд бўлган тўйинган ёғлар истеъмолини чеклаш, кўпроқ ҳаракат қилиш ва вазнни назорат қилиш керак.

4. Қондаги қанд миқдорига эътибор беринг

Қондаги юқори қанд миқдори ҳам инсульт хавфини сезиларли даражада оширади. У томир деворларини шикастлайди, бу тромблар ҳосил бўлишига ёрдам беради, улар мияга етиб, қон оқимини тўсади. Қанд миқдорини назорат қилиш учун мунтазам равишда спорт ёки бошқа жисмоний фаоллик билан шуғулланиш, клетчаткага бой озиқ-овқатлар истеъмол қилиш, етарли миқдорда сув ичиш, соғлом вазнни сақлаш ва стрессни бошқариш муҳим.

5. Соғлом вазнни сақланг

Ортиқча вазн инсультнинг ҳар бешинчи ҳолати билан боғлиқ ва унинг юзага келиш эҳтимолини 22% га оширади. Агар одам семириб кетган бўлса, бу хавф 64% гача кўтарилади. Ортиқча вазн юқори қон босими, юрак касалликлари, юқори холестерин ва диабетга олиб келади, бу эса бирга келиб инсульт хавфини сезиларли даражада оширади.

6. Ўрта денгиз диетасига риоя қилинг

Ўрта денгиз диетаси — соғлом вазнни сақлаш ва инсульт хавфини камайтириш учун ажойиб ечим. У кўп миқдорда клетчатка, фойдали ёғлар, шунингдек ёнғоқ ва зайтун ёғини ўз ичига олади, бу томирларни мустаҳкамлашга ёрдам беради. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бундай овқатланиш усули инсульт эҳтимолини сезиларли даражада камайтиради ва юрак ва мияни яхши ҳолатда сақлайди.

7. Яхши ухланг

Яхши уйқу — инсультдан ҳимояланишнинг муҳим омили. Хавфни камайтириш учун кунда 7 дан 9 соатгача уйқу керак. Уйқу етишмаслиги қон босимининг ошишига олиб келади, бу эса инсульт эҳтимолини сезиларли даражада оширади. Лекин жуда узоқ уйқу ҳам хавфли бўлиши мумкин, шунинг учун кун давомида фаол бўлиш ва сифатли, керакли миқдорда уйқу уйғотади.

8. Кўпроқ ҳаракат қилинг

Фаол турмуш тарзи — инсульт хавфини камайтиришнинг энг яхши усулларидан бири. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти тавсияларига кўра, ҳафтада камида 150 дақиқа ўртача интенсивликдаги жисмоний фаоллик ёки 75 дақиқа юқори интенсивликдаги машқлар билан шуғулланиш керак. Машқларни ҳафтада 4-5 кунга тақсимлаш ва ҳафтада камида икки марта куч машқларини бажариш муҳим. Бу томирлар саломатлигини яхшилаш ва қон босимини камайтиришга ёрдам беради, бу эса ўз навбатида инсульт хавфини камайтиради.