Аксарият учун уйда ит ва мушук сақлаш одатий ва табиий ҳол бўлсада, ҳамма ҳам уйда ҳайвон сақлаш қоидалари билан таниш эмас. Аммо бу қоидаларнинг бузилиши ит ва мушук эгаларига базавий ҳисоблаш миқдорининг 10 бараваригача миқдорда жарима солишга асос бўлади.

Хўш, уйда ит ва мушук сақлаш қоидалари қандай? Кўп квартирали уйда уларни сақлаш учун бошқалардан розилик олиш шартми? Уларни қандай ҳолатда сайр қилдириш керак, уларни қаерга олиб кириш мумкин эмас? Кўчада қаровсиз ҳайвонлар пайдо бўлса, нима қилиш керак? Ит ва мушук эгалари нималарга мажбур ва уларни бузса, қандай жавобгарлик бор?

Ушбу мақолада Hudud24.uz колумнисти Муроджон Нажмиддинов шу сингари саволларга жавоб беради.

1. Итлар рўйхатдан ўтказилиши шарт

Ит эгаси уни яшаш жойидаги ветеринария бўлимида рўйхатга қўйиши ва ҳар йилда қайта рўйхатдан ўтказиб туриши шарт. Итларни рўйхатга олишда уларнинг эгаларига ветеринария паспорти берилади.

2. Итлар вакцинация қилиниши лозим

Итларни рўйхатга олишда (ва ҳар йили қайта рўйхатдан ўтказишда) вакцинация қилинади ва ветенария паспортига ёзиб борилади.

Зотидан қатъи назар, 3 ойликдан бошлаб итлар вакцинация қилиниши керак. Янги сотиб олинган итларнинг сўнгги марта қачон вакцинация қилинганлиги аниқ бўлмаса, улар сотиб олингандан кейин 1 ҳафта ичида вакцинация қилиниши ва ветеринария паспорти расмийлаштирилиши ва рўйхатга олиниши керак.

Барча итлар (зарур ҳолларда эса улар билан бирга сақланадиган бошқа қутуришга мойил ҳайвонлар ҳам) қутуришга қарши эмланиши шарт.

3. Ит-мушук сақлаш учун розилик олиш керак

Кўп қаватли уйнинг алоҳида квартирасида қўшниларнинг ва хусусий уй-жой мулкдорлари ширкатининг розилиги билан ит ва мушук боқиш мумкин. таъкидлаш лозимки, уларнинг сони чекланган. Битта квартирада битта ит ва битта мушук сақлаш мумкин.

Ҳовлида яшовчилар учун эса бундай талаб мавжуд эмас. Фақатгина итлар боғланган ҳолда сақланиши лозим.

4. Ит-мушук эгалари тинчликни сақлаши шарт

Итлар очиқ жойларда сайр қилдирилганда ва турар жой биноларида итларнинг эгалари тинчлик сақланишини таъминлашлари — эрталаб соат 08.00 гача ва кечқурун 22.00 дан кейин итларнинг вовиллашининг олдини олишлари керак.

5. Итларни сайр қилдириш бошқаларнинг хотиржамлигини бузмаслик керак

Итнинг эгаси ит қочиб кетмаслиги ёки одамлар ёки бошқа ҳайвонларга ҳужум қилмаслиги чорасини кўриши лозим. Ит бўйинбоғига жетон маҳкамланган ҳолда етовда олиб юриб сайр қилдирилиши керак. Жетонда идентификацион рақами кўрсатилади.

Ит очиқ жойларда сайр қилдирилганда у тумшуқбоғда ва 2 метргача узунликдаги етовда, жамоат жойларида 1 метргача узунликдаги етовда бўлиши керак, тумшуқбоғсиз ва етовсиз фақат махсус ажратилган майдонларда сайр қилдириш мумкин.

Итлар ва мушукларни, исталган транспортда, жумладан, бошқа йўловчилар хотиржамлигини бузмайдиган ва ҳайвонларнинг ўзига зарар етказмайдиган махсус қутиларда олиб юриш мумкин.

6. Ит ва мушукларни барча жойда ҳам сақлаш мумкин эмас

Ит ва мушукларни барча жойда ҳам сақлаш мумкин эмас, жумладан, қуйидагилар:

• итлар ва мушукларни умумий фойдаланиладиган жойларда, масалан, зинапоя майдончалари, чердаклар, ертўлаларда, шунингдек ошхоналар, балконлар ва умумфойдаланишдаги пешайвонларда сақлаш;
• қўриқчи итларни таълим ва тиббиёт муассасаларида сақлаш;
• итлар ва мушукларни умумий овқатланиш корхоналарига, озиқ-овқат дўконлари ва бошқа дўконларнинг савдо ва ишлаб чиқариш залларига олиб кириш;
• итлар ва мушукларни кўпчилик борадиган жойларда (пляж, ҳовуз, фаввораларда ва ҳоказоларда) чўмилтириш ёки ювиш;
• маст ҳолатдаги шахслар ва 14 ёшдан кичик болаларнинг итларни сайр қилдириши;
• олдини олиш мумкин бўлган итлар ва мушукларнинг ўлишига ёки жароҳатланишига олиб келган итлар ва мушукларни ташлаб кетиш, уларга жароҳат етказиш, уларни қаровсиз ҳолда қолдириш, уларга озор бериш ёки жисмоний ва маънавий азоб бериш, уларга нисбатан бошқа йўл қўйиб бўлмайдиган ҳаракатларни содир этиш мумкин эмас.

Шунингдек, итлар ва мушукларни санитария-эпидемиология ва ветеринария хизматларининг рухсатисиз болалар муассасаларининг зоология бурчакларида сақлаш тақиқланади.

7. Ит ва мушук эгаларининг мажбуриятлари

Итларнинг эгалари қуйидагиларга мажбур:

• атрофдаги одамлар ва ҳайвонларнинг хавфсизлигини таъминлайдиган зарур чораларни кўриш;
• итларнинг қўшнилар тинчлигини бузиб тинимсиз вовиллашига йўл қўймаслик чораларини кўриш;
• итлар ва мушукларнинг умумфойдаланишдаги жойларни (кириш жойларини, зинапоя майдончаларини, лифтларни, болалар майдончаларини, йўлкаларни, йўлакларни, кўкаламзорлаштирилган ва ободонлаштирилган ҳудудларни ва ҳоказоларни) ифлос қилишига йўл қўймаслик;
• умумфойдаланишдаги жойларда итлар ва мушуклар қолдирган экскрементларни олиб ташлаш;
• итлар ва мушуклар қолдирадиган экскрементларни дарҳол йиғиштириб олиш учун ўзи билан анжом олиб юриш;
• итларни сотиб олишда ва бошқа жойга кўчганда уларни рўйхатдан ўтказиш, шунингдек зарур маълумотларни фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига маълум қилиш;
• итларни ветеринария паспортини тақдим этиш ҳамда итларни текшириш ва касалликнинг олдини олувчи эмлаш учун ветеринария бўлимларига олиб келиш;
• тегишли ҳудудга киришда ит борлиги тўғрисида огоҳлантирадиган тахтача ўрнатиш;
• ит ёки мушук одамларни ёки ҳайвонларни тишлаган тақдирда уни дарҳол текшириш ва 10 кун муддат ажратиб қўйиш учун ветеринария бўлимларига олиб келиш ҳамда биринчи ва такрорий ветеринария кўриги ҳақидаги маълумотномани ветеринария бўлимларидан олиш ва уни тишлашдан жабрланган шахсга дарҳол топшириш;
• ҳайвонлар қутуриш касаллигига чалинганлиги ҳақидаги ҳар бир шубҳаланишда дарҳол ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш бўлимларини хабардор қилиш ва уларни ажратиб қўйиш учун зарур чоралар кўриш;
• касал итлар ва мушукларни ҳайвонлар ажратиб қўйиладиган махсус хизматларга топшириш;
• итлар ўлган тақдирда ветеринария бўлимларига, яшаш жойидаги фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига хабар бериш ҳамда ўлган итнинг жасадини ташлаб юбормаслик, уни итни ветеринария паспортини илова қилган ҳолда туман ва шаҳар ободонлаштириш бошқармалари ҳузуридаги қаровсиз қолган ҳайвонларни тутиш бўлимига топшириш.

Ҳайвонлар эгалари қонунчиликка мувофиқ бошқа мажбуриятларга ҳам эга бўлиши мумкин.

8. Қаровсиз ҳайвонлар тўғрисида хабар бериш лозим

Кўчаларда ва бошқа жамоат жойларида етовсиз юрган итлар ва мушуклар ҳатто бўйинбоғи, жетони ва тумшуқбоғи бўлган тақдирда ҳам, уларнинг зоти ва вазифасидан қатъи назар, тутиб олиниши керак.

Аҳоли пунктларида итлар ва мушукларни тутиш одамлар ва ҳайвонларнинг қутуриш ва бошқа зарарли касалликларга чалинишининг олдини олиш, шунингдек одамлар ва ҳайвонларни тишлаб олишини бартараф этиш мақсадида амалга оширилади.

Тутиб олинган итлар, зотидан қатъи назар, 5 кун мобайнида ит тутиш хизматларида сақланади ва ит эгаси мурожаат қилган ва итнинг уники эканлиги (ветеринария паспорти) тасдиқланган ва сақлаш харажатлари тўланган тақдирда эгасига қайтарилиши мумкин.

Кўрсатиб ўтилган муддат тамом бўлгандан кейин тутиб олинган, касаллик белгилари бўлмаган зотли итлар сақлаш харажатлари тўлангандан кейин манфаатдор шахсларга берилиши мумкин.

Кўчмас мулк эгалари ёки унда хўжалик юритадиган шахслар ўз объектлари ва ҳудудларида қаровсиз қолган ҳайвонлар бўлишига ёки уларни овқатлантиришга йўл қўймасликлари керак. Бундай ҳайвонлар пайдо бўлган тақдирда дарҳол шаҳар ва туман ободонлаштириш бошқармалари ҳузуридаги қаровсиз қолган ҳайвонларни тутиш бўлими ходимларини чақириш зарур.

9. Ит ва мушук боқиш қоидаларини бузганлик учун жавобгарлик

Ҳар қандай ҳайвон эгасининг мулки ҳисобланади ва бошқа мулк сингари қонун билан муҳофаза қилинади. Аммо шунга қарамай, ушбу мулкни тасарруф этиш шакли ҳолатига қараб жавобгарликка сабаб бўлиши мумкин.

Жумладан, МЖТКнинг 110-моддасига кўра, шаҳарлар ва бошқа аҳоли пунктларида ит ва мушук боқишнинг қоидаларини бузиш, худди шунингдек мансабдор шахслар томонидан эгасиз ҳайвонларни туттириш чораларини кўрмаганлик базавий ҳисоблаш миқдорининг икки бараваригача жарима солишга асос бўлади.

Шунингдек, ҳайвонларга нисбатан шафқатсиз муносабатда бўлиш, яъни уларни ғаразли ёки бошқа паст ниятларда қийноққа солиш ёки уларга азоб бериш базавий ҳисоблаш миқдорининг ўн бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш суткагача маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади. Бу ҳали ҳаммаси эмас, ушбу қилмишнинг такроран содир этилиши жиноий жавобгарликни келтириб чиқариши мумкин.