Шартнома — бу томонлар ўз мажбуриятларини бажаришининг гарови. У томонларнинг ўзаро келишувини акс эттирувчи ва ҳуқуқий муносабатларни шакллантирувчи ҳужжатдир. Тадбиркорлик фаолиятини кенгайтириш, инвестиция жалб этиш, бизнес ҳамкорлик асосан шартномавий муносабатлар орқали кечади. Кейинги йилларда аҳоли ва тадбиркорлик субъектларига қулай шарт-шароит яратиш мақсадида амалга оширилаётган самарали ишларнинг давоми сифатида жорий йилнинг 14 сентябрида “Шартномавий муносабатларни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Президент Фармони имзоланди. Мазкур Фармоннинг қабул қилинишидаги асосий мақсад фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларни янада такомиллаштириш, айрим шартномаларни тузишда ўрнатилган сунъий чекловларни олиб ташлаш, шунингдек, шартномавий муносабатларда ахборот тизимларидан фойдаланиш учун зарур шарт-шароитлар яратиш ҳисобланади. Шартномавий муносабатлар борасида қонунчиликда ортиқча талаблар, чекловлар сир эмас. Ушбу талаблар эндиликда ўзгарди, енгиллашди ё бекор бўлди.  Олдиндан тўлов шарт эмас Амалдаги қонунчиликда тижорат банклари томонидан етказиб берилган маҳсулот учун ҳақни бевосита маҳсулот етказиб берувчига тўланиши, тўловларнинг учинчи шахслар ҳисобидан ундирилишига йўл қўйилмаслиги белгиланган эди. Ушбу чеклов аҳоли ва тадбиркорлик субъектларига нисбатан ўрнатилган ортиқча талаб бўлиб, ҳозирги кунга келиб ўз долзарблигини йўқотган. Давлат улуши 50 фоиз ва ундан юқори бўлган корхоналар томонидан истеъмолчилар ва буюртмачиларга, агар улар етказиб бериладиган маҳсулотлар қийматининг камида 15 фоизини олдиндан тўламасалар, маҳсулот жўнатиши тақиқланган бўлиб, бу қоида бошқа хўжалик юритувчи субъектларга қараганда давлат улуши мавжуд корхоналарга нисбатан камситувчи ҳолат ҳисобланади ва эркин бозор муносабатлари шаклланишида салбий таъсир бермоқда. Ўз навбатида, ушбу талаб тадбиркорлик субъектларининг шартнома шартларини эркин белгилаш ҳуқуқларига ҳам зид ҳисобланади. Ушбу ҳолатларни бартараф қилиш мақсадида, Фармон билан 2021 йил 1 декабрдан қуйидагилар бекор қилинмоқда: тижорат банкларига етказиб берилган маҳсулот (бажарилган ишлар, кўрсатилган хизматлар) учун тўловларни учинчи шахслар ҳисобидан қабул қилишга қўйилган тақиқ; давлат улуши 50 фоиз ва ундан юқори бўлган хўжалик юритувчи субъектларнинг маҳсулотларни етказиб бериш (ишларни бажариш, хизматларни кўрсатиш) тўғрисида тузиладиган шартномаларида мажбурий равишда олдиндан тўловни белгилашга доир талаб; қишлоқ хўжалиги ва чорвачилик маҳсулотлари етиштирувчилари ва тайёрлов ташкилотлари ўртасида тузиладиган шартномаларда мажбурий равишда авансни белгилашга доир талаб. Чет эл валютасида қарз бериш ва олишга рухсат берилди Фуқаролар томонидан ўзаро бир-бирига қарз бериш ва қарз олиш масаласи жамиятда жуда кенг тарқалган муносабатлардан ҳисобланади. Амалдаги қонунчиликка мувофиқ, чет эл валютасида қарз бериш ва қайтариб олиш бўйича шартнома тузишга рухсат этилмаган эди. Фуқаролик кодексига мувофиқ, пул (валюта) фуқаролик ҳуқуқлари объектлари қаторига киритилган ва фуқаролик қонунчилигининг умумий қоидаларига мувофиқ эркин муомалада бўлиши лозим. Қонунчилик билан ўрнатилган чекловлар мавжудлиги сабабли, фуқаролар томонидан қарз муносабатларининг предмети сифатида чет эл валютасида қарз шартномасини тузиш имконияти мавжуд эмас эди. Фармон билан ушбу чекловлар олиб ташланди. Эндиликда, жисмоний шахсларга қарз шартномаларини нотариал тасдиқлаш орқали чет эл валютасида ўзаро қарз бериш ва қайтариб олишга рухсат берилди. Электрон аукцион ғолибининг ҳуқуқлари янада ҳимояланди Яъни қарздорлик мулкка эмас, мулкдорга йўналтирилиши принципи жорий этилди. Амалиётда ижро ҳужжатлари асосида электрон аукцион натижаларига кўра, ғолиб деб топилган фуқаролар ўз номига мол-мулкни расмийлаштиришда фуқаролар айрим муаммоларга дуч келадилар. Масалан, савдо якунига кўра объектни (бино, транспорт ва ҳ.к.) ютиб олган фуқаролар эгалик қилиш ҳуқуқини расмийлаштириш жараёнида ушбу объект тижорат банкда гаровда турганлигини билиб қоладилар ёки бошқа тақиқлар мавжудлиги аниқланади. Натижада фуқаро зиён кўриши мумкин. Илғор хорижий давлатларда ушбу муаммога ечим топилган. Хусусан, Испания, Германия ва бошқа давларда аукцион сотувига қўйилган объект барча қарзлардан ва тақиқлардан ҳоли бўлгач, аукционга жойлаштирилади. Коммунал, солиқ ва бошқа турдаги қарздорлик мол-мулкка нисбатан эмас, балки қарздор фуқаро номига расмийлаштирилади. Бунда, мол-мулк янги эгасига қарзларсиз топширилади. Мазкур муаммоларни ечиш мақсадида, Фармон билан 2022 йил 1 январдан суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш бўйича электрон онлайн аукцион ўтказишда янги тартиб ўрнатилмоқда. Масалан, ушбу тартибга кўра, суд ҳужжати билан қарздор деб топилган шахснинг автотранспорт воситаси электрон онлайн аукционда сотувга қўйилиб, автотранспорт воситаси билан боғлиқ қарзлар ва тақиқлар аниқланганда, сотувдан тушган маблағлар ҳисобига ушбу қарзлар ва тақиқлар ечилгандан сўнг аукцион ғолибига топширилади. Агар мол-мулкни сотишдан тушган пул маблағлари етарли бўлмаса, қарздорликни тўлаш мажбурияти унинг собиқ эгаси — қарздор зиммасида қолади. Электрон тижоратда мажбуриятларнинг бажарилиши кафолати кучайтирилди Фармон билан эскроу тизимини жорий этишга рухсат берилмоқда. Бу нима учун муҳим? Аввало, эскроу тизими нима деган саволга жавоб берсак. Эскроу тизимида харидор маълум товар учун пул маблағларини тўғридан тўғри сотувчига эмас, сақлаш учун учинчи шахсга – эскроу-агентга (масалан, электрон савдо майдончаси операторига) ўтказади. Харидорга товар етиб келиб, у шартномада белгиланган сифат ва талабларга мувофиқ эканига харидор ишонч ҳосил қилгач, ушбу пул маблағлар сотувчига ўтказилади. Шартнома шартлари бажарилмаганда эса, пул харидорга қайтариб берилади. Бир сўз билан айтганда, эскроу харидор ва сотувчи ўртасида товар ва хизматлар сифатини ҳамда тўловни кафолатловчи вазифасини ўтайди. Яъни шартнома шартлари бажарилмаганида, у ёки бу томоннинг тўлов билан ҳуқуқлари бузилмаслигига олиб келади. Тайёр шартнома намуналари тақдим этилмоқда Юқорида қайд этилган Фармон билан аҳоли ва тадбиркорлик субъектларига яратилган қулайликлардан бири сифатида шартномалар намуналарини “yurxizmat.uz” махсус ахборот порталига жойлаштириб борилишини айтиш мумкин. Ушбу махсус портал орқали жойлаштирилган шартнома намуналарини фуқаролар ва юридик шахслар ўзларига зарур бўлган шартнома намуналарини юклаб олиб, кундалик фаолиятларида фойдаланишлари мумкин бўлади. Бунинг яна бир ижобий томонларидан бири ушбу шартнома намуналарини қонунчиликка киритиладиган ўзгартиришлардан келиб чиқиб назорат ҳолатида юритилишидир. Хулоса Фармон билан шартномавий муносабатлардаги кўплаб муаммо ва камчиликларни бартараф қилувчи тартиблар ўрнатилган. Бу эса аҳоли ва тадбиркорлик субъектларига қулай шарт-шароит яратилишига хизмат қилади. Шу билан бирга, аҳоли ва тадбиркорлик субъектлари шартномавий муносабатларга киришишда қонунчилик нормаларига амал қилишлари, шартнома тузишда унинг шартлари ва ҳуқуқ ва мажбуриятлари сифатида нималар белгиланганлигига эътибор қаратишлари ва уларни бажаришга тайёр бўлишлари лозим. Алишер Каримов,  Адлия вазири ўринбосари