Давлат ва жамиятнинг демократия йўлидан тез суръатларда ривожланиши ва бу борада амалга оширилаётган вазифаларнинг муваффақияти кўп жиҳатдан фуқароларнинг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданияти даражасига боғлиқ. Юртимизда амалга оширилаётган юксак ислоҳотларнинг моҳиятини англаш, демократик давлат учун тўғри йўлни ҳис қила билиш учун бевосита аҳолининг ҳуқуқий онги юқори бўлишини тақозо этади. Фуқароларимизнинг жамиятдаги янгиланишларни тўла англаб етиши ҳуқуқий маданият билан чамбарчас боғлиқдир. Мамлакатимзда 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясида ҳам суд-ҳуқуқ соҳасини ислоҳ қилишга ва бу билан аҳолининг ҳуқуқий онгини оширишга алоҳида эътибор қаратилди. Ҳаракатлар стратегиясига мос равишда ҳуқуқий онгни ривожлантириш юзасидан бир қатор муҳим ислоҳотлар амалга оширилди. Аммо ҳудудларда ҳуқуқ устуворлиги ва қонунийликни таъминлаш, қабул қилинаётган қонун ҳужжатларининг ижросини ташкил этиш ҳолатини ўрганиш, баҳолаш ва аниқланган камчиликларни ўз вақтида бартараф этиш бўйича самарали усуллар мавжуд эмас, ҳуқуқ устуворлигини таъминлашнинг ҳолати даражасини аниқлашнинг механизми яратилмаганди. Айнан ушбу масалаларни қамраб олган ҳолда Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасида ҳуқуқ устуворлигини таъминлаш ҳолатини аниқлашнинг самарали механизмини жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори қабул қилинди. Бунда индекслар қонун ҳужжатларига риоя қилиниши, фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликларининг таъминланиши, одил судлов ва суд қарорларининг ижро этилиши, ҳуқуқ-тартибот ўрнатилганлиги ва хавфсизликнинг таъминланганлиги, маҳаллий ижро органлари фаолиятининг самарали назорат қилиниши, коррупцияга қарши курашишнинг самарадорлиги, ҳокимият институтларининг шаффофлиги сингари йўналишлар бўйича статистик кўрсаткичлар ижтимоий сўровлар асосида аниқланиши белгиланди. Ушбу қабул қилинган ҳужжат тезда ўз самарасини бера бошлади. Жорий йил 14 октябрь куни Жаҳон одил судлов лойиҳаси (World Justice Project) ташкилоти томонидан эълон қилинган Ҳуқуқ устуворлиги индексининг 2021 йилги нашрида Ўзбекистон 14 поғона юқорилади. Жорий йилги нашрда Ўзбекистон учун берилган баҳолар 4,1 фоизга кўтарилиб, бу борада энг яхши натижа кўрсатган 3 та давлатдан бирига айланди. Мазкур Индекс тадқиқотлари 138 мингта уй хўжалиги ва 4 мингдан ортиқ ҳуқуқшунос ва мутахассислар ўртасида сўровлар ўтказган ҳолда амалга оширилиб, унда 139 та мамлакатдаги ҳуқуқ устуворлиги даражаси баҳоланган (мамлакатлар сони ўтган йилга қараганда 11 тага ортган). Шунга кўра, жорий йилдаги нашрда Конго Республикаси, Гаити, Ирландия, Латвия, Литва, Люксембург, Малта, Парагвай, Словакия Республикаси ва Судан каби янги мамлакатлар қўшилган. Мамлакатимиз умумий рейтингда 85-ўриндан жой олди. Натижаларни қуйидаги график орқали ҳам кўришингиз мумкин. Ушбу жадвалдан ҳам кўришимиз мумкинки, йиғилган баллар устунида энг юқори балл коррупция мавжуд эмаслиги бўйича берилган бўлиб ўрин устунида 26 поғона юқорилаган. Албатта, бундай натижа жамоат бошқарувида фуқароларимизнинг фаол қатнашуви самараси дейишимиз мумкин. Энг паст балл эса Фуқаролик одил судлов ҳолатига тегишли бўлиб бу йўналиш бўйича ҳали амалга оширилиши лозим бўлган вазифалар кўплигини кўрсатмоқда. Жиноий одил судлов йўналиши бўйича ҳам шу фикрни айтишимиз мумкин. Жиноий одил судлов йўналишидаги ўрнимиз 6 поғона яхшиланган бўлса-да, демократик тамойиллар асосида илгарилаётган мамлакатимиз учун қониқарли ўрин эмас. Ҳуқуқ устуворлиги индексидаги ўрнимиз эса 14 поғона яхшиланган бўлиб бу жуда яхши силжиш деб айтишимиз мумкин. Лекин бу йўналиш бўйича янада ўрнимизни яхшилаш учун барча имкониятларимиз етарли. Хулоса қилиб айтганда, ҳуқуқ устуворлиги индексининг индикаторлари бўйича Ўзбекистонга берилган баллар бизнинг ислоҳотларимизга тутилган кўзгудир. Шакарбой Ғайибназаров, “Адолат” миллий ҳуқуқий ахборот маркази масъул ходими